Geçerlik Tipleri: Çakışmalı Geçerlik ve Kurultu Geçerliği

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Paula Villasante

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Geçerlik kavramı yıllar içerisinde değişmiştir. Önceden, uzmanlar bir testin o test ile ilişkilendirilen her şey için geçer olabileceğine inanırlardı (2). Diğer makalelerde gördüğümüz gibi, geçerliğin dört tipi vardır: kapsam geçerliği, yordama (çıkarım) geçerliği, çakışmalı geçerlik ve kurultu (yapısal) geçerliği. Bu yazımızda, çakışmalı geçerlik ve kurultu geçerliğine daha yakından bakacağız.

Çakışmalı geçerlik

Çakışmalı geçerlik, bir testin puanlarının o testin sorularını gerçekten değerlendirip değerlendirmediğine değinir. Bu geçerliği ölçebilmek için, testi yapanlar testi uygularlar ve kriterler ile ilişkilendirirler. Kriterler, testi yapanların önceden değerlendirmiş olduğu ölçme kıstaslarıdır.

Bu geçerlik tipi yordama geçerliğine benzerdir. Ancak, bu iki geçerlik arasında iki temel farklılık vardır (1):

• Çakışmalı geçerlikte, testi yapanlar test ölçütlerini ve kriterleri aynı anda belirlerler.
• Yordama geçerliği ve çakışmalı geçerliğin ana amaçları farklıdır. Çakışmalı geçerliğin temel kullanımı, çeşitli nedenler dolayısıyla daha az elverişli olan testlerin yerine geçebilecek farklı testler bulmaktır. Örneğin, bir toplu (kolektif) zeka testi bir bireysel zeka testine benzer olabilir.

Bununla birlikte, bu geçerlik tipinin temel problemi, geçer ve güvenilir kriterler sunan testler bulmanın zorluğudur.

Kurultu geçerliği (yapısal geçerlik)

Yapı, insan davranışını, örneğin yaratıcılık veya zekayı, açıklamaya çalışan teorilerin bir parçası olan varsayımsal bir konsepttir.

Bu geçerlik tipi, “Test puanları psikolojik açıdan nasıl açıklanabilir?” sorusunu cevaplar. Bu sorunun cevabı, psikolojik testlerle ilgili bir ‘mini-teori’nin detaylı hale getirilmesi olarak düşünülebilir.

Dolayısıyla, kurultu (yapı) geçerliği bir testte gözlenen davranışların yapıya dair (bazı) göstergeler olup olmadığını desteklemek için kanıt elde etmeyi kapsar (1).

Yapıyı doğrulama süreci şunlardan oluşur (1):

• Yapının elemanları, diğer yapı teorileri ve dış yapılar arasındaki hipotez ve ilişkilerin oluşturulması.
• Yapının somut dışavurumlarını temsil eden ögeler veya testlerin (gösterge) seçilmesi.
• Verilerin toplanması.
• Veri ve hipotez arasındaki tutarlılığın oluşturulması. Sonrasında, verilerin alternatif hipotezlerle ne derecede açıklanabildiğinin incelenmesi.

Kurultu geçerliğini oluşturma prosedürleri

Kurultu geçerliğini sağlamak için bazı prosedürler vardır (1):

• Test sırasında takip edilen teoriye dayanarak, psikolog testten farklı puanlar almış kişilerin nasıl davranmasını beklediğine dair hipotezler oluşturur.
• Sonrasında, psikolog bu hipotezleri doğrulayan veya reddeden veriler toplar.
• Toplanan veriyi göz önüne alarak, psikolog teorinin çıkan sonuçları yeterince açıklayıp açıklamadığına karar verir. Eğer teori sonuçları yeterince açıklamıyorsa psikolog teoriyi tekrar gözden geçirir ve süreci daha doğru bir açıklamaya ulaşana kadar tekrarlar.

Bu açıdan, doğrulama süreci sürekli bir yeniden formülleme ve iyileştirme sürecidir. Gerçekte, araştırma sonuçları tüm teoriyi tamamen ‘doğrulayamaz’ veya ‘kanıtlayamaz’. Bu, herhangi bir ‘yapıyı’ hiçbir zaman tamamen temsil edemeyeceğimiz gerçeğinden kaynaklanmaktadır.

Yine de, yapabileceğiniz tek şey bunu bulabileceğiniz en iyi açıklama olarak kabul etmektir. Sonuçların negatif çıkmasının üç olası nedeni vardır (1, 3):

• Öncelikle, test aslında ‘yapıyı’ ölçmüyor olabilir. Her nasılsa, bir şeyleri ölçüyor olsa da sizin ölçmesini istediğiniz şeyi ölçmüyor olabilir.
• İkincisi, teorik sistem yanlış olabilir. Bunun bir sonucu olarak da yapılan tüm çıkarımlar yanlış olabilir.
• Son olarak, deneyin tasarımı hipotezin uygun şekilde test edilmesine izin vermiyor olabilir. Tasarımdaki hatalar genelde tespit edilmesi en kolay hatalardır. Ancak, hatayı tam olarak bulmak daha zor bir iştir. Tabii ki, olumsuz sonuçların muğlak bir şekilde yorumlanması, kurultu geçerliği sürecinin eksikliklerinden biridir.

Çakışmalı geçerlik ve kurultu geçerliği bir testi doğrulamak konusunda bize yardımcı olabilir. Dolayısıyla, doğrulama sürecinde dikkate almamız gereken bazı noktalar vardır.

Test doğrulama sürecinin pratik sonuçları

Testler kullanan psikologlar, dört geçerlik tipi için bu sonuçları göz önüne almalıdır:

• Bir grup veya birey ile ilgili karar vermeden önce, test ile ilgili ulaşılabilir olan tüm bilgileri toplamalısınız. 
• Çıkarım veya seçim yapmak için, testi, testi kullanacağınız spesifik durumlar içerisinde doğrulamış olmalısınız.
• Herhangi bir durumda, bir psikolog yeni bilgilerin durumların doğası ile ilgili teorileri ve ölçtükleri her şeyi değiştirebileceğini aklında tutmalıdır.

Geçerlik, bizlere psikolojik testleri analiz etmek konusunda yardımcı olan bir konsepttir. Hepimizin bildiği üzere, (diğer değişkenleri bir yana koymak suretiyle) bir test ne kadar geçer ise o kadar iyidir. Ne yazık ki, araştırmalarda durum her zaman böyle olmayabilir, çünkü dikkate alınması gereken ekonomik faktörler ve bulunabilirlik faktörleri gibi başka kriterler de vardır.