Açık Bellek Nedir?

Yazan ve doğrulayan psikolog María Vélez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Bellek ile ilgili teoriler belleği iki kategoriye ayırır: öğrenme yeteneği ile ilgili olan örtülü bellek (yöntemsel/işlemsel bellek), ve açık bellek. Örtülü bellek araba sürmek, bisiklet sürmek, veya bilgisayarınızda rutin şeyler yapmak gibi işlemlerin saklandığı yerdir.

Diğer yandan, açık bellek (ya da bildiren bellek) bilinçli olarak canlandırılabilen hatıraları depolar. Açık bellek de iki kategoriye ayrılmıştır: olaysal bellek ve anlamsal bellek.

Olaysal Bellek

Olaysal bellek kişisel olaylar ile ilgili olan hatıraları depolar. Dolayısıyla size o harika geziyi veya çocukluğunuzda arkadaşlarınızla parkta oynarken geçirdiğiniz öğleden sonraları hatırlamanız konusunda yardım eder. Ayrıca sizin o hatıralar hakkında konuşabilmenize de olanak sağlar.

Bu bilgiler zaman ve mekan ile ilişkilidir, bu yüzden bu hatıraların bağlamları son derece güçlüdür. Dahası, hatıraların referans noktası kişinin kendisidir. Bunun bir sonucu olarak belirli zamanlarda belirli şeyleri hatırlamamızın nedeni genellikle bu şeylerin etrafındaki koşullardır. Örneğin, geçmişte bir şeyler yaşadığınız bir mekana geri dönmek belirli anılarınızı tetikleyebilir.

Bağlam ile olan güçlü bağları dolayısıyla olaysal hatıraların unutulması veya bozulması daha kolaydır. Bu yüzden insanlar çoğunlukla otobiyografik detaylar ile ilgili sıkıntı yaşar ve kendi hayatlarındaki olayların yer ve zamanlarını karıştırırlar.

Bu özellikle bir kişi sizden bir olay veya hatıra ile ilgili ayrıntı vermenizi istediğinde gerçekleşir, mesela tanıklık yaparken bunu yaşayabilirsiniz. Diğer kişinin sahip olduğu beklentiler ve sizin onu memnun etme arzunuz hafızanızı değiştirebilir.

Olaysal bellekte görev alan beyin yapıları

Hipokampüsün bulunduğu mediyal temporal lob yeni olaysal hatıraları yaratmaktan sorumludur. Ayrıca anıları mekansal ve geçici olarak kaydetmek konusunda prefrontal korteks de son derece önemlidir. Diğer bir deyişle, hatıranızın nerede ve ne zaman gerçekleştiğini hatırlamanıza yardımcı olur. Bunun bir sonucu olarak anılarınızı daha iyi organize edebilirsiniz.

Olaysal bellek bozuklukları

Olaysal belleği etkileyen ana bozukluk Alzheimer hastalığıdır. Bu tip anıların unutulması hipokampüs hastalık tarafından etkilenen ilk yapılardan biri olduğu için hastalığın ilk aşamalarında gerçekleşir. Olaysal bellek yetmezliği deniz ürünü zehirlenmelerinde de sık görülür. Kulağa çılgınca gelse de aslında deniz ürünü zehirlenmeleri geri dönülemez zararlara yol açabilir. Aynı şey Korsakoff sendromu için de geçerlidir.

Stres ve ekstazi ve MDMA gibi uyuşturucuların kullanımı da olaysal bellekte hasarlara yol açabilir.

Anlamsal bellek

Bu bellek tipi dil ve etrafınızdaki dünya hakkındaki bilgilerinizi içerir. Hem bir ansiklopedi, hem de bir sözlük gibidir. Bu bellek tipi, örneğin, kelimelerin anlamlarını ve iki farklı fikir arasındaki ilişkiyi hatırlamanızı mümkün kılar.

Bu tip bilgiler olaysal bellek ile ilişkilendirilebilse de çoğunlukla genelleştirilmiş ve anlamsız haldedirler. Bundan dolayı da daha kolay hatırlanırlar. Anlamsal bir hatıra örneği geçen yaz Louvre Müzesini ziyaret ettiğinizde Rue de Rivoli’nin anlamını öğrenmek olabilir.

Anlamsal bellekte görev alan beyin yapıları

Bazı yazarlar olaysal bellek ve anlamsal belleğin aynı beyin yapılarını kullandığını savunur. Ancak, hipokampüs ile anlamsal bellek arasında hiçbir ilişki bulamayan çalışmalar vardır.

Bazı yazarlar anlamsal belleği temporal neokorteks ile ilişkilendirir, diğerleri ise görev yapan beyin yapısının hatırlamaya çalıştığınız bilgiye bağlı olduğunu savunur. Örneğin, yere düşen bir metal kutunun sesi ile ilgili olan bilgi işitsel korteksi aktive eder. Belirli bir hayvanın rengini hatırlamak görsel korteksi çalıştırır. Bilateral temporal lob da tüm anlamsal bilgilerin entegre edilmesinde rol oynamaktadır.

Anlamsal bellek bozuklukları

Anlamsal demans temporal lobu etkileyen bir nörodejenratif hastalıktır. Bu hastalık hem objeleri isimlendirme yeteneğini, hem de bu isimlerin anlamlarına ulaşabilme yeteneğini etkileyebilir. Anlamsal demanstan muzdarip olan bireyler yavaş yavaş konseptleri detaylı bir şekilde kategorize edebilme yeteneklerini kaybederler. Bu hastalık, örneğin, bilindik kelimeleri kullanma veya objeleri bakarak tanıma becerilerini negatif şekilde etkiler.

Genel olarak Alzheimer hastalığı da spesifik kategorilerde gerilemeye yol açabilir, zira Alzheimer hastaları da objelerin adlarını hatırlamak veya objeleri betimlemekte zorluk çekerler.