Zihnin Teorisi: Bireyler Arası Bağ İçin Anahtar

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Zihnin teorisi, diğer insanlarla bağ kurmanıza olanak sağlayan sosyo-bilişsel beceridir. Bu beceri, herhangi bir anda bir başkasının aklından geçenleri okumak ya da hissetmeye inanmaktan çok daha fazlasıdır. Zihnin teorisi, diğer insanların sizle aynı anda aynı şeyi tecrübe ederken oldukça farklı hissettiğini ve düşündüğünü anlamanızı sağlar.

Psikolog ve antropolog Gregory Batenson bu kavramı ortaya atmış ve bize sosyal davranışlarımızın büyük bir kısmını anlayabilmemiz için bir anahtar sunmuştur. Zihnin teorisi etrafınızdaki insanların sizden bağımsız olarak fikirlere ve inanışlara sahip olduğunu fark etmenizi mümkün kılar.

Yani insanlar, diğer birçok hayvan gibi, diğerlerinin davranışlarını öngörmek zorundadır. Diğer bir insanın ne düşündüğünü ya da hissettiğini sezmelisiniz ki davranışlarınızı ona göre ayarlayın. O halde burada, oldukça komplike bir bilişsel süreçler dizisinden bahsediyoruz, duygusal açıdan adeta son teknoloji.

“Ne düşünüyorsak oyuz. Olduğumuz her şey düşüncelerimizden doğar. Düşüncelerimiz sayesinde dünyayı yaratırız.”

– Buddha

Zihnin teorisi: En önemli sosyo-bilişsel beceri

Sık sık empatiden insan bağları için olmazsa olmaz bir beceri olarak bahsederiz. Empatinin, insanları birbirine bağlayan ve farklı bakış açılarını anlamasını sağlayan çok temel bir sosyal uhu olduğu bir gerçektir. Bununla birlikte, zihnin teorisinin insan ilişkileri için empatiden çok daha önemli olduğunu söylersek yanlış olmaz.

Empati diğer insanların sizle aynı şekilde hissedip hissetmediğini anlamanıza yardım eder, öte yandan zihnin teorisi kendi gerçekliğinizle başkalarının gerçekliğinin farklı olabileceğini anlamanızı sağlar. Zihnin teorisi mesela size yalan söyleyip söylemediğimi anlamanıza yardımcı olur. Aynı zamanda aynı uyarana bir başkasının sizden çok daha farklı tepki verebileceğini bilmenizi sağlar.

Tüm bu süreçler sosyal ilişkiler için olmazsa olmazdır. Beyin insanların hayatta kalması, adapte olması ve diğer insanlarla anlamlı ilişkiler kurabilmesi için muazzam bir iş ortaya koyar.

Beyniniz bir sezgi makinesi

İnsanlar sık sık beyni bir bilgisayarla kıyaslar. Tek bir amaca sahip bir sezgi makinesi gibidir: Etrafınızdaki belirsizliği azaltmak. Michigan Üniversitesinden Dr. John Anderson’ın bir çalışmasına göre, beynin sezgisel yapısı zihnin teorisinin sosyal durumlar için neden bu denli önemli olduğunu açıklar.

İnsanlar etrafındakilerin davranışlarından daha fazlasını öngörmek zorundadır. Aynı zamanda onların niyetini, bilgi düzeyini, inanç ve duygularını sezmek de önemlidir. Bunu yapabilmek, aklınızda bu sezgilerle birlikte onların davranışlarına adapte olmayı mümkün kılar.

Hayvanların da bu kompleks beceriye sahip olmaları enteresandır. Bazı çalışmalar şempanzelerin belirli kişilerin davranışlarını sezebildiğini ortaya çıkarmıştır. Potansiyel rakipleri nasıl kandırabileceklerini biliyorlar ve hatta grubun yararına olacak proaktif davranışlar göstermektedir.

Herkes bu beceriye sahip midir?

İnsan gelişimi üzerine çalışmalar göstermektedir ki zihnin teorisi ile ilişkili bu beceriler dört yaş civarındaki çocuklarda ortaya çıkar. Bu, çocukların daha soyut ve kompleks düşüncelere sahip olmaya başladığı yaştır. Diğer insanların niyetini, iradesini ve farklı düşünce ve fikirleri anlamaya başlar.

Öte yandan bazı insanlarda bu beceri gelişmez. Cambridge Üniversitesinden araştırmacı Simon Baron-Cohen zihnin teorisi ve otizm üzerine çok sayıda çalışma yürütmüştür. Araştırması, otizmli spektrum bozukluğuna sahip insanların, konu zihnin teorisi olunca ciddi eksikliklere sahip olduğunu iddia eder.

Örneğin, otizmli çocuk ve yetişkinlerin belli empatik davranışlar gösterdiğini biliyoruz. Başkalarının acısını ve endişesini algılarlar. Fakat başkalarının davranışlarını sezmekte sorun yaşarlar. Sosyal etkileşimi kafa karıştırıcı ve zor bulurlar çünkü insanların davranışlarını sezemezler. Diğer insanların onlardan farklı hissettiğini, düşündüğünü ve tepki vereceğini anlamakta zorlanırlar.

Şizofreni hastaları da benzer bir durumdadır. Onlar için başkalarıyla bağ kurmak ve kendi zihinsel durumlarıyla başkalarınınkini birbirinden ayırmak oldukça zordur.

Hayatta kalma için zihnin teorisi

John Locke bir keresinde “İnsanlar her zaman insan mutluluğunun koşulların bir vaziyeti değil, zihnin bir tasarrufu olduğunu unutur.” demiştir. Bu zihin evreni, en muhteşem ve aynı zamanda en karmaşık konulardan biridir. İnsanlar ve diğer hayvanlar birbirini anlamak için bir diğeriyle iletişim kurma becerisine sahiptir. Sonuç olarak çevrelerine daha iyi adapte olabilir ve hayatta kalmayı daha çok garantiler.

Öte yandan zihnin teorisi ile ilgili bir ilginç şey daha vardır. Bu beceri sayesinde diğer insanları daha iyi anlarsınız ve başkalarının davranışlarını, ihtiyaçlarını ve düşüncelerini sezip ona göre davranırsınız. Yine de esas amaç her zaman iyi değildir. Zihnin teorisi sayesinde diğer insanları kandırabilir ve manipüle edebilirsiniz.

Sonuçta, bu beceriyi kötüye değil de iyiye kullanmak her zaman sizin elinizde.