Nöropsikolojik Rehabilitasyon Ne Demektir?

Yazan ve doğrulayan psikolog María Paula Rojas

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Günümüzde, nöropsikolojik rehabilitasyon, beyne ilişkin travmatik olaylara ilişkin fayda sağlaması nedeniyle sağlık hizmetleri alanında öne çıkmaya başladı. Bir kişinin kendi kendisine yetebilir durumda olabilmesi için bu tarz bir rehabilitasyon sürecinin son derece önemli olduğunu vurgulamamız gerekir. Böylelikle,  kişiler mensubu oldukları topluluklara da daha iyi bir şekilde entegre olabilirler.

Bir nöropsikolojik rehabilitasyon planı yaparken veya ne tür bir rehabilitasyon süreci uygulayacağınızı seçerken çeşitli şeyleri dikkate almalısınız. Çünkü her biri hem tedavinin gelişimini hem de sonuçlarını etkileyebilir. Peki bu değişkenler nelerdir?

Nöropsikolojik rehabilitasyon ile ilgisi olan hasar değişkenleri

İlk olarak, hasar değişkenlerinden bahsedebiliriz. Bu değişkenler, bir hastanın aldığı hasar ile doğrudan ilgili hususları vurgularlar. Her şeyin başında, beyin yapısının ve işlevinin doğrudan hasar gördüğü durumlarda mesela.

Bulunduğu yer

Dikkate alınması gereken şeylerden biri, beyin hasarının yeri veya sebebidir. Kranyoserebral travma, inme, beyin tümörleri veya beyni etkileyen bulaşıcı hastalıklar ana nedenler arasındalar.

Bir inmeye sebep iki ana değişken olabilir:

• Beynin bir veya daha fazla arterinin tıkanmasından oluşan iskemik durum. Ana hasar beyaz maddede meydana gelir.
• Hemorajik bir durum, rüptüre olmuş bir arter ile sonuçlanır. Bu durum kanamaya neden olur ve bu nedenle de gri maddeyi daha fazla etkiler.

Bunun yanında iki tip kranyoserebral travma bulunuyor:

• Birincisi, lezyonların daha fokal hale gelebileceği ve beynin belirli kısımlarını etkileyebileceği açık kafa hasarı.
• İkincisi, lezyonların genellikle daha yaygın olduğu kapalı kafa yaralanmaları.

Bir lezyonun sebebini ve yerini tanımlamak, hem etkilenen hem de korunan kısımları bilmek açısından oldukça önemli. Çünkü nöropsikolojik rehabilitasyon için gerekli olan en uygun stratejileri ve faaliyetleri geliştirmenin temeli budur.

Yoğunluk

Lezyonların şiddeti, birçok durumda sonuçların önemini dengeler. Yoğunluk seviyelerini belirlemek için alınan önlemlerden biri, hasar sonrası meydana geşen amnezinin (bellek kaybının) süresi. Başka bir deyişle, bu süre, belirli bir hastanın beyin hasarı yaşadığı anı ve kendine gelişini hatırlaması arasında geçen süre.

Bir yaralanmanın yoğunluğunu ölçmenin bir başka yolu, hastaneye yatış sırasında uygulanabilecek olan Glasgow koma ölçeği. Bu anket, hasar almış bir hastanın oküler, sözel ve motor yanıtları yoluyla bilinç seviyesini ölçer.

Bu ölçekte beklenen ideal puan 15 puan, yani hasarı olmayan bir kişinin puanı. Benzer şekilde, üç, dört ve beş puan alan insanlar gelecekte kendi kendine yeterli olma konusunda sıklıkla sorun yaşarlar.

Dönüşüm zamanı

Dönüşüm dönemi, hastanın iyileşme göstermeye başlaması için geçen zamandır. Bu durumda, hasar ile tedavinin başlangıcı arasındaki boşluğu da dikkate almalısınız.

Bu nedenle, nöropsikolojik rehabilitasyonun hızlı başlaması da oldukça önemli. Kısa sürede bir iyileşme olduğunda, bu, genellikle, sadece hafif bir beyin hasarının meydana gelmiş olduğu anlamına geliyor. Aksine, bir kişinin iyileşmesi daha uzun sürdüğünde, hasar daha ciddi de diyebiliriz.

Kişisel değişkenler

Bu değişkenler hastanın yaralanmadan önce nasıl olduğunu bilmek açısından önemli. Çünkü, bu değişkenler, uzun süreli nöropsikolojik rehabilitasyon hedeflerinin planlanmasında son derece yardımcıdır. Doktorlar, hastanın bir hasardan önceki süreçteki yapısını ve bireysel özelliklerini dikkate almalılar.

Yaş, dikkate alınan ilk kişisel değişkendir. Bir kişi ne kadar gençse, o kadar çabuk iyileşir. Başka bir deyişle, genç hastalarda nöropsikolojik rehabilitasyon daha hızlıdır.

Akılda tutulması gereken bir diğer değişken, nöroprotektör olarak çalıştığı için bilişsel rezervdir. Araştırmacılar, yüksek öğrenim gören kişilerin daha fazla sinirsel bağlantıya sahip olduğunu buldu. Sonuç olarak, daha eksiksiz bir işlevsel tazminattan yararlanırlar. Bu nedenle semptomlar daha az sınırlıdır ve bu hastalarda nöropsikolojik rehabilitasyon daha etkilidir.

Nöropsikolojik rehabilitasyon ve bağlamsal değişkenler

Bağlamsal değişkenler hastanın beynindeki hasar sonrası ortam ile ilgili. Aynı şekilde, bu değişkenler arasında, insanların nöropsikolojik rehabilitasyon sürecinde sahip oldukları destek de bulunuyor.

Aile, bunlar arasındaki ilk faktör. Aynı şekilde, aile ortamları, hastanın gelişimi hakkında farklı bağlamlarda bilgi sağlayabilirler. Ek olarak, bir hastanın ailesi, terapi sırasında yapacakları ve evde ne yapması gerektiği konusunda ve tedavinin devamlılığının sağlanmasına da yardımcı olabilir.

Bir hastanın akrabaları, kendi kendine iş görebilmeyi teşvik ettiklerinde ve motivasyonu artırdıklarında, bu hastaya çok büyük bir oranda yardımcı olurlar. Bu, hasta ve akrabalarının günlük aktivitesine dönüştüğünde, rehabilitasyon sürecini oldukça kolaylaştırır. Ayrıca, bir hastanın ailesinin duruma müdahalesi de çok önemli, çünkü, bu müdahaleler, terapide elde edilenleri günlük yaşamlarına aktarmaya yardımcı olabilir.

Rehabilitasyon ekibi de bir başka değişkendir. Burada, hem çalıştıkları ortamı hem de profesyonel anlamdaki davranışlarını dikkate almalısınız. Hem ekipte hem de hastada olumlu bir tutum her zaman bir prognozu daha iyiye doğru geliştirecektir. Başka bir deyişle, terapi daha da etkili olacaktır.

Nöropsikolojik rehabilitasyon ile ilgili son değerlendirmeler

Son olarak, rehabilitasyon sürecinin profesyonel bir ekip tarafından yapılması gerektiğini belirtmek de önemli. Benzer şekilde, sonucu etkileyen çeşitli faktörler de bu süre zarfında devreye girer.

Sürecin düzgün bir şekilde gelişmesi için hastalar, aile ve rehabilitasyon ekibi müdahale sürecinde rahat ve memnun olmalılar. Bunların var olması, yeterli bir ortamın, hastanın ihtiyaçlarına uygun aktivitelerin ve günlük yaşamlarına en uygun şekilde adaptasyonun sağlanmasına yardımcı olur.