Nöronlar: Nedir ve Nasıl Çalışırlar?
Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González
Nöronlar sinir sisteminizin temel fonksiyonel birimidir. Davranışlarımız ve algılarımız nöronların çalışma şekliyle ve bir nöronun diğerleriyle etkileşime girme biçimiyle ilgili her şeye bağlıdır. Bu minicik sinir hücreleri, psikolojimizin biyolojik kısmını oluştururlar. Bunlar tüm duygularımızın ve düşüncelerimizin temelidir.
Daha fazla ilerlemeden önce, bilmeniz gereken tek şey, tüm nöronların vücudunuzdaki diğer hücrelerle aynı genetik bilgiye sahip olduğudur. Aynı zamanda yapılarında da (zar, çekirdek, organeller, vb) aynı temel elementler vardır.
Diğer hücrelere kıyasla onları bu kadar özel kılan şey, sinir ağlarımızda bulundukları konumlarıdır. Bu durum onların bilgi alma, işleme ve gönderme gibi temel süreçleri gerçekleştirmelerine olanak verir.
Bir nöronun ne olduğunu anlamak için, onun yapısı ve sinaptik fonksiyonları hakkında bilgi edinmeliyiz. Bunlar neden grup olarak birlikte çalıştıklarını ve beyninizin her tarafına bilgileri nasıl gönderdiklerini anlamanıza yardım edecek. Dolayısıyla bugün, bir nöronun yapısı ve sinaps hakkında bilgiler vereceğiz.
Nöronun yapısı
Farklı yapılara sahip birçok nöron tipi olmasına rağmen, yine de bunların bazı ortak elementleri vardır. Normal yapı üç temel kısımdan oluşur: soma, dendritler ve akson. Bu dizayn, onların bağlayıcı ve bilgi yöneticileri olarak rollerini yerine getirmelerine yardımcı olur.
Üç kısmı açıklamaya başlamadan önce, nöron zarıyla ilgili garip bir şey bahsedilmeye değerdir. Vücudunuzdaki diğer hücrelerde olduğu gibi aynı tarzda bir geçirgenlikleri yoktur. Aslında, etrafındaki uyarıcılara cevap vermesini sağlayan şey de budur. Bu da bir nöronda yaratılan elektriksel uyarının diğer hücrelere veya dokulara gidebilmesinin nedenidir.
Nöronun kısımları
Bir nöronun merkezi kısmı somadır. Tüm metabolik aktivitelerin gerçekleştiği yer. Soma, nöronları canlı tutan diğer mikro yapılar ve hücre organelleriyle birlikte çekirdeğin olduğu yerdir.
Dendritler, somadan dışarı çıkan dallardır ve bir ağaca benzerler. Bunlar öncelikle bilgi alımının gerçekleştiği yerlerdir. Dendrit ağaçları, bir nöronu diğer nöronlardaki aksonlara bağlayan ve onlarla iletişim kuran çatallara sahiptir.
Nöronlar bilgiyi iletebilirler, çünkü dendritlerin tüm çeperleri boyunca nöroreseptörler vardır. İletişim çoğunlukla akson-dendrit arasında olsa da, başka türler de olabilmektedir (akson-akson ya da akson-soma gibi).
Akson, “akson tepeciği” olarak adlandırdığımız daha geniş kısımdan somadan çıkar. Ne yapar? Nöron tarafından alınmış bilgiyi daha sonra diğerlerine aktarır. Bir aksonun bitiminde akson terminalleri vardır. Bunlar diğer nöronların dendritlerine bağlanırlar.
Sinapslar ya da nöral iletişim
Nöronların yapısının nasıl olduğunu anladığınızda, birbirleriyle nasıl iletişim kurduklarını da anlamanız gerekir. Sinapslar aracılığıyla birbirleriyle iletişim kurarlar. İletişim genellikle bir akson-dendrit bağlantısı ile olur, fakat yukarıda da bahsettiğimiz gibi, başka yollar da olabilir.
Morfo-fonksiyonel seviyede, iletişim ya kimyasal bir sinaps ile ya da elektriksel bir sinaps ile gerçekleşebilir. Özellikle düz kas dokusunda birçok farklı elektriksel sinapslar varsa da, bir memelinin sinir sistemindeki çoğu sinaps kimyasal türdedir.
Koneksin olarak adlandırılan yapılar elektriksel sinapslarda yer alır. Nöronları bir araya getiren ve aralarında bir elektrik akımının akmasını mümkün kılan iyonik kanallardır.
Bu sinapsin kimyasal türlere kıyasla avantajı, bilgiyi daha hızlı göndermesidir. Kötü olan tarafı ise bilginin niteliğinin ve kapasitesinin kimyasal türle karşılaştırıldığında çok daha düşük olmasıdır.
Kimyasal sinapslarda, nörotransmitterler veya nöromodülatörler dediğimiz maddeler (dopamin gibi) vardır. Nöronun bu maddeleri depolayan kısmı, akson terminalidir ve dışarı çıkma uyarısını alana kadar orada beklerler
İki nöron arasındaki dokular arası boşluktan çıktıktan sonra, bu nörotransmitterler nöral aktiviteyi düzenleyen belirli reseptörlere tutunurlar. Çok çeşitli nörotransmitterlere sahibiz ve bunların her biri farklı çalışır ve farklı bir etkiye sahiptir.
Nöron yapıları ve sinapsların daha detaylı bir incelemesi bu süreçleri açıklamaya yardımcı olabilir. Ve araştırmalar sayesinde öğrendik ki; nörobilim, öğrenme, algı, duygu ve çok daha fazlası için nöral mekanizmaları oldukça derinden incelemeye başladı.
Bu metin yalnızca bilgilendirme amaçlı sunulmuştur ve bir profesyonelle görüşmeyi yerine geçmez. Şüpheleriniz varsa, uzmanınıza danışın.