İsyan Nedir?

Yazan ve doğrulayan psikolog Roberto Muelas Lobato

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

“İsyan” terimi birçok insanın kafasını karıştırır. Örneğin, İslam Devleti bir isyan grubu mu, yoksa terörist bir grup mudur? Bu grubun yıllar içerisinde yaşadığı tüm değişiklikler dolayısıyla bu soruyu cevaplamak kolay değildir. Yine de, bir şeye “isyan” adını verebilmek için ilk önce isyanın ne olduğunu tam olarak bilmeniz gerekir.

Bu tanım üzerine konuşmadan önce uzmanların isyan olarak değerlendirdiği bazı gruplardan bahsetmek bize yardımcı olabilir. Bu kategorideki en iyi bilinen gruplardan bazıları İslam Devleti, El Kaide ve Boko Haram’dır. Diğerleri FARC (Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri), Taliban, Hizbullah, Hamas (İslami Direniş Hareketi), ETA (Bask Yurdu ve Özgürlük) ve IRA’dır (İrlanda Cumhuriyet Ordusu). Bu örgütlerin bazıları başarısız olmuş olsa da uzmanlar tamamını bir noktada isyankar gruplar olarak değerlendirmiştir.

İsyanı Tanımlamak

İsyan için basit ve net bir tanım bulmak zor bir iştir. Buna rağmen, kelimenin farklı tanımlarının sahip olduğu bazı benzer noktalardan bahsedebiliriz. Temelde, “isyan” bir devletin içerisindeki bir azınlık grubunun siyasi değişiklikler olmasını zorlamak için attığı adımlar olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla, en azından bir isyanın siyasi hedefleri olduğunu söyleyebiliriz.

Aynı şekilde, isyanlar toplumu ikna etmek ya da sindirmek için propaganda yapar veya askeri baskıdan yararlanır. İsyanların hedefi popüler destek alabilmektir. Bundan dolayı, nüfusun çoğunluğunun isyanı tanıması ve kabul etmesi isyanın başarılı veya başarısız olmasını belirlemek açısından son derece önemlidir.

Son olarak, bir isyan güç sahibi olmak açısından eşitsizlik özelliğine de sahiptir. Devletin genellikle çok fazla gücü olduğu göz önüne alınırsa isyan grupları devlet ile asimetrik ve uzun süreli karşılaşmalara girmeyi tercih ederler. Bundan dolayı isyanların ana araçlarından bir tanesi genellikle psikolojik savaştır.

“Tıpkı vahşi bir hayvan gibi, gerçek kafeste kalmak için fazla güçlüdür.”

– Veronica Roth

İnsanlar Nasıl İsyan Başlatır ve Güçlendirir

Bir isyan yaratılması için aşağıdaki faktörler var olmalıdır:

• Siyasi açıdan alakalı bir kimlik. İsyancıların kimliklerini öne çıkarmaları gerekir. Bu kimlik güçlü olmalıdır, hatta insanlar bu kimliği korumak için savaşmaya istekli olmalıdır.
• Çekici bir dava. Nüfusun çoğunluğunun düzeltmek ile ilgilendiği, yanlış giden bir şey olmalıdır.
• Popüler destek. Eğer isyancılar aşağıdaki faktörleri edinebilirlerse buna ulaşma ihtimalleri de artar.
• Güçlü liderlik. Liderlik grupta uyum olmasını sağlar, gruba koordinasyon ve güvenirlik kazandırır.
• Rakip grupları ötesinde güç. Diğer gruplardan güçlü olmak, hatta o gruplarla işbirliği yapabilmek isyanın güç kazanıp kazanmayacağı konusunda belirleyici bir faktör olabilir.
• Bir sığınma yeri. Barınak veya sığınaklar isyanın hayatta kalmasını garantileyebilir.
• Dış destek sağlayabilme becerisi. Dış devletlerden gelen destek gerekli olabilir.
• Siyasal otoritelerin yapmış olabileceği hataları fark edebilme. Devletin yapmış olduğu kötü bir hamle toplumun bir gruba isyan için daha fazla destek vermesine yol açabilir.

İsyanların Sınıflandırılmaları

Genel olarak, uzmanlar isyanları iki gruba ayırır: ulusal isyanlar ve özgürlük arayan isyanlar. Ulusal isyanlarda, isyanlar ideolojik, etnik, ekonomik veya diğer sebepler dolayısıyla devlete karşı çıkarlar. Özgürlük arayan isyanlarda isyancılar yabancı güçler tarafından desteklenen veya kontrol edilen bir rejim ile karşı karşıya gelirler.

Bunun yanında, mümkün olan diğer sınıflandırmalar da vardır. Bazı insanlar isyanları hedefleri doğrultusunda da sınıflandırabilir.

Hedef temelli isyan sınıflandırmaları üçe bölünebilir:

• Güç ve siyasi projeksiyon. Bu hedefe sahip olan gruplar yani bir rejim kurmak amacı ile devletin kontrolünü ele geçirmeye çalışırlar.
• Siyasi güç ve bölge koruması. Bu durumda grup yabancı bir işgalciyi dışarıya atmaya ya da diğer bir deyişle ulusal bağımsızlık kazanmaya çalışırlar.
• Devlet kontrolünü sürdürmek ya da bu kontrolden çıkıp özgürlük kazanmak amaçlı yerel veya kabilesel özerklik. Bu gruplar kısmen ya da tamamen başarısız olmuş bir devletteki yönetici otoriteyi zayıflatmaya çalışır. Grubun nihai hedefi devletin kontrolünü ele geçirmektir.

İsyan Eylemlerinin Beş Direği

İsyancılar hedeflerine ulaşabilmek için beş stratejik araçtan yararlanabilirler. Bu liste şu şekildedir: silahlı mücadele, propaganda, sosyal yardım, sosyal ve siyasi aktivizm ve dış ilişkilerin geliştirilmesi.

• Silahlı mücadele. İsyanlarda şiddet kullanılması sık görülen bir durumdur. İsyancıların en çok kullandığı taktikler gerilla savaşı ve destekleyici bir rolde kullanılan terörizmdir.
• Propaganda. İsyancı gruplar propaganda kullanarak insanların kalplerini kazanmayı hedeflerler. Bu taktik ile hem yerel hem de uluslararası nüfusu hedef alırlar.
• Sosyal yardım. Sosyal yardım toplumdan destek toplayıp nüfusu harekete geçirmeyi amaçlar.
• Sosyal ve siyasal aktivizm. İsyancılar sivil dernekler, sendikalar ve hatta belki de siyasal partiler yaratır veya bu ortamlara sızarlar.
• Dış ilişkiler: Uluslararası nüfusun desteği iyi bir avantajdır. Birçok isyan bu desteği garantilemeye çalışır.

Bu taslaktan da anlayabileceğiniz üzere isyanlar terörizm ve gerilla savaşını kullanan diğer şiddet yanlısı grupların ortaya çıkardıkları ürünleri fazlasıyla andırır. Bu grupları birbirinden ayırmak kolay değildir. Yine de, bu aktiviteler için zemin hazırlayan faktörler de, başarılarına yol açan faktörler de son derece açıktır.