İnsan Davranışlarının Amacı

Yazan ve doğrulayan psikolog María Alejandra Castro Arbeláez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Hiç neden davrandığımız şekillerde davrandığımızı merak ettiniz mi? Psikolojinin pek çok, ve belki de en önemli hedeflerinden bir tanesi bu sorunun cevabını ortaya çıkarmaktır. Bundan dolayı, bugün insan davranışlarının amacı denen şeyleri belirlemeye ve tanımlamaya çalışıyor olacağız.

Bunu yapmak için temel insan ihtiyaç ve motivasyonlarını, ve duygular bizi istila ettiğinde ve içgüdülerimiz bizi ele geçirmeye başladığında kontrolü nasıl geri alabileceğimizi tartışacağız.

“İnsan; hayatının her anında kendisini, kendi benliğini dinlemeye cesaret etmedikçe hayatı için akıllıca seçimler yapamaz.”

– Abraham Maslow

Temel İnsan İhtiyaçları ve İnsan Davranışlarının Amacı

Psikoloji dünyasında insan ihtiyaçlarını anlama amacında olan pek çok farklı model ve teori vardır. Bunların belki de en iyi bilineni insan ihtiyaçlarının beş aşamalı hiyerarşik bir modelini ortaya çıkarmış olan Amerikalı psikolog Abraham Maslow’dur, bu hiyerarşi genellikle bir piramit olarak tasvir edilir. Maslow, bir ihtiyaçlar dizisini karşılayabilmek için öncesinde aşağıdaki seviyeleri gerçekleştirmeniz gerektiğini öne sürmüştür.

Maslow’a göre bu piramit şu şekilde oluşur:

• Fizyolojik ihtiyaçlar. Bunlar yiyecek, su, hava, uyku, dinlenme ve seks gibi ihtiyaçları içerir.
• Güvenlik ihtiyaçlar. Fiziksel iyiliğimiz, işimiz, ailemiz, sağlığımız, özel mülkiyetlerimiz ve benzeri.
• Sevgi ve aidiyet ihtiyaçları. Bunlar arkadaşlık, duygusal yakınlık, aile ve cinsel yakınlık ile ilgilidir.
• Saygı ihtiyaçları. Güven, kendini tanımlama, saygı ve başarı.
• Kendini gerçekleştirme ihtiyaçları. Ahlak, kendiliğindenlik, yaratıcılık, kişisel tatmin ve problem çözme.

Bu teori doğrultusunda insan davranışlarının amacı temel ihtiyaçlarımız tarafından motive ediliyor olabilir. Örneğin, eğer güvenlik ihtiyaçlarımız karşılanmıyorsa davranışlarımız bunu gerçekleştirmenin yollarını bulmayı amaçlıyor olacaktır. Aynı zamanda, fizyolojik ihtiyaç seviyemiz de bizleri motive eder.

Hepimiz piramidin temelini oluşturan en temel ihtiyaçlarımızı paylaşırız. Bunlar davranışlarımızın ana amacı olarak görev yapar. Diğer bir deyişle, motivasyonlarımız ve davranışlarımızın amaçları birbirleri ile yakından bağlıdır.

İnsan Davranışlarının Amacı ve Motivasyonları

Oxford İngilizce sözlüğüne göre “motivasyon”, “belirli bir şekilde davranmak ya da hareket etmek için var olan neden ya da nedenler” olarak tanımlanır. Davranışlarımız, diğer faktörlerin yanı sıra motivasyonlarımız tarafından da belirlenir. Bu içsel bir motivasyon yani bizi kişisel zevk için hareket etmeye iten bir şey, ya da dışarıdan gelen teşvikler tarafından yönlendirilen dışsal bir motivasyon olabilir.

İçsel ve dışsal motivasyonun dışında da aşağıdakiler de dahil olmak üzere birkaç başka motivasyon türü vardır:

• Başarı motivasyonu. Bir performans ihtiyacı ve mükemmellik arayışı tarafından yönlendirilir.
• İlişkisel motivasyon. Bir grubun parçası olma, ve diğer insanlar ile yakın temas halinde olma ihtiyacı ile ilgilidir.
• Güç motivasyonu. Bu etkileme ve kontrol etme yeteneğimiz ve başkalarının takdirini kazanma arzumuz ile ilgilidir.

Görebileceğiniz gibi, birkaç farklı motivasyon kaynağı bulunmaktadır. Bunlar ihtiyaçlarımız ile eylemlerimiz arasındaki yakın ilişkiden ne kadar haberdar olduğumuza bağlı olarak değişebilir. Bazı durumlarda bu ilişki kültürümüz ve ailemizden de etkilenebilir.

Çoğumuz aynı motivasyon kaynaklarını paylaşsak da bu aynı zamanda kişiye de bağlıdır. Dahası, hepimiz ihtiyaçlarımızın gerçekte ne olduğunun da tam olarak farkında değiliz. Bunun bir sonucu olarak da bilinçli olarak tanımlamadığımız bir ihtiyacı karşılamak için harekete geçebiliriz.

Bu, pek çok durumda, eylemlerimizin arkasındaki motivasyonları tam olarak saptamakta zorlandığımız anlamına da gelir. Diğer durumlarda, bunları tanımlarız ancak bunlar hakkında yalan söyleriz ya da bunları başkalarından saklarız.

Düşünceleriniz, Hisleriniz ve Alışkanlıklarınız Tarafından Yönetilmekten Nasıl Kaçınırsınız?

İhtiyaçlarımızın tam olarak farkında olmadığımızda kaybolmuş ve kontrolden çıkmış gibi hissetmemiz, ya da yüksek bir güç tarafından yönlendiriliyormuşuz gibi hissetmek bizim için daha kolaydır. Örneğin, korku ya da utanç gibi duygular tarafından yönetildiğimizde davranışlarımızın amacı genellikle kaçınmaktır. Öfke ve neşe gibi duygular tarafından yönetildiğimizde ise genellikle harekete geçmeyi tercih ederiz.

Aynı şey düşüncelerimiz ve alışkanlıklarımız için de geçerlidir. Bu, düşüncelerimizin anında eyleme dönüşmesine izin verdiğimizde, ya da mantıktan ziyade tamamen alışkanlıktan dolayı hareket ettiğimizde, gerçekten ne istediğimizi anlamamızın daha zor hale geldiği anlamına gelir.

Çözümler

Bundan dolayı, bu faktörlerin davranışlarımızı etkilememesini sağlamak için farkındalığımızı arttırmamız gerekir. Bunu yapmak için ise şunları yapmalıyız:

• Anı yaşamalıyız. Bu, daha bağlı hissetmemize yardımcı olarak yeni ve daha iyi çözümler bulmamızı kolaylaştırabilir.
• Meditasyon. Düşünme ve analize yardımcı olur.
• Davranışınızın amacı kime ya da neye yönelik? Kendinize bu soruyu sormak aksi takdirde otomatik olarak ve düşünmeden yapacağınız eylem ve davranışlara daha fazla dikkat etmeye zorlayacaktır. Bu, hayatınızın kontrolünü geri almanıza yardımcı olacaktır.

Ayrıca zihinsel, fiziksel ve sosyal sağlığınıza daha yakından dikkat etmeli ve fiziksel refahınız ile daha fazla bağlantıda olmalısınız. Bu, ihtiyaçlarınızın daha fazla farkına varmanıza neden olacaktır.

Ayrıca farkındalık pratikleri yapmayı da deneyebilirsiniz. Farklı çalışmalara göre bu teknik irrasyonel davranışlara teslim olmaktan kaçınmamıza yardımcı olabilir. Örneğin, Academy of Management Review’de yayınlanan bir makalede Kudesia bu pratiğin dönüştürücü süreçlerin kullanımı yoluyla zor durumları daha iyi almamızı sağladığını öne sürmektedir.

Sonuç olarak, davranışlarımızın amaçlarını bir dizi farklı faktör belirler. Herkes farklıdır. Ancak, neden böyle davrandığımızı anlamaya çalıştığımızda bu amacı anlamak çok daha kolay bir hal alır. Bu da yaşamlarımızın kontrolünü yeniden kazanmamızı sağlar.