Hafızamızı Eğitmek İle Ne Kazanırız?

Yazan ve doğrulayan psikolog Marián Carrero Puerto

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Pek çok çalışma yaşın bilişsel bozukluklara neden olabileceği gerçeğini destekler. Bunu akılda tutara, hafızamızı eğitmek yoluyla bir şey elde edebilir miyiz? Bu hem kısa, hem de uzun vadede faydalı mı?

Yaş tüm insanları da, onların hafızalarını da, eşit şekilde etkilemez. Genelde, işlemsel belleğimizi yani uzak ya da duygusal anlamda yoğun anlar ile ilgili hatıralarımızı en iyi şekilde hatırlama eğiliminde oluruz. İşler bellek ise, bunun aksine, belki de en çok acı çeken bellek türüdür.

Kişinin kendi performansına ve iyileşme olasılığına ilişkin olumsuz bir algının yanı sıra bölünmüş dikkat, son zamanlarda olan şeyleri unutmak, kodlama stratejilerinin kötü bir şekilde kullanılması ve bilgiyi geri çağırmak için sözlü ya da görsel ipuçlarının ihmal edilmesi ya da yanlış şekilde kullanılması gibi durumlar da tespit edilmiştir (Craik, 1977; Parkin, 1897; Montenegro 1998a).

Hafızamızı Eğitmek Önemli Midir?

Hafıza eğitimi terimi uzmanların yüzyıllardır hafıza sanatı olarak bildikleri modern bir kavramdır. Hatta, Ceoslu Simonides’e (MÖ 5. yüzyıl) ve Loci metoduna kadar uzanır.

Daha sonra diğer yazarlar yapay hafıza, doğal hafıza ve imgeli hafıza gibi terimler de kullanmışlardır. Ayrıca, hafıza büyü ve felsefi ve ideolojik fikirlerle de bağlantılıdır.

Hafıza eğitiminin hem sağlıklı yaşlılarda, hem de bilişsel bozukluklar yaşayan yaşlılarda yararlı etkilere sahiptir. Günümüzde rehabilitasyon, stimülasyon ve eğitim gibi hafızayı geliştirmek için pek çok teknik vardır.

1970’te çeşitli programlar ve çalışmalar travma, erken demans ve yaşlanmadan dolayı ortaya çıkan kayıplarla yüzleşmek amacı ile hafıza eğitimine odaklanmıştır. Şimdilerde ise uzmanlar farklı yöntemler kullanır, bunlardan bazıları stimülasyon, grup terapisi, rehabilitasyon, yeniden öğrenme ya da bilgisayarlı rehabilitasyondur.

Bu araçların kullanımı kişinin ihtiyaçlarına bağlıdır, ancak aynı zamanda uzmanın kaynaklarına ve bilgisine de dayanır.

Rehabilitasyon ile Eğitim Arasındaki Farklılıklar

En yaygın iki terim, rehabilitasyon ve eğitimdir. Eğitim bilginin sistematik bir şekilde öğretilmesi ve hafızanın performansının iyileştirilmesinin yanı sıra hafızanın işlevleri ile ilgili olan süreçlerin, stratejilerin, tekniklerin ve deneyimlerin kullanılması ve kontrol edilmesini de içerir.

Diğer yandan, rehabilitasyon, bir yaralanma ya da fonksiyonel bir eksilmeye neden olan bir hastalıktan sonra optimal işlevsellik düzeylerini (kişisel, sosyal ve profesyonel) geri kazanmayı hedefleyen bir müdahaledir.

Bundan dolayı, rehabilitasyon hasta insanlar söz konusu olduğunda kullanılırken eğitim hem hasta hem de sağlıklı insanlara uygulanabilir.

Buna ek olarak eğitim, DSM V’te de (2013) belirtildiği üzere eğitim klinik ilgi konusu olabilecek, yani “yaşa bağlı hafıza kaybı, ya da yaşa bağlı bilişsel gerileme” gibi, hastalıkları olan insanlarda kullanılır.

Hafızamızı Nasıl Eğitiriz?

Hafıza eğitimi çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir (Montejo Carrasco, 2015):

• Üzerinde çalıştıkları içerikler ve önerilen hedefler. Tek faktörlü ya da çok faktörlü.
• Birlikte çalışılacak olan kişi sayısı. Bireyler ya da gruplar.
• Kullanılan stratejilerin türü. İçsel stratejiler (görselleştirme, ilişkilendirme…), dışsal stratejiler (not defterleri, renkler, askılar, sipariş…) ve bu elementlerin ikisini de kullanan yöntemler.
• Kullanılan bellek türü (açık ya da örtük bellek).

Uzmanlar yaşlı insanlar için genellikle grup eğitimini tercih ederler. Bu belleğin yanı sıra sosyal bağlamı da güçlendirir; bu bağlamda yaşlı insanlar arkadaşları ve kendi yaşlarındaki tanıdıkları gibi önemli kayıplarla da başa çıkmak durumundadır.

Bunlara ek olarak, günlük hayata genel uygulama yapılması ve eğitimli fonksiyonlardan sonuç alınması da bu yöntemde daha iyi bir şekilde gerçekleşir. Bu metodoloji, grup çalışmasının sahip olduğu faydalı etkilerden dolayı tercih edilir. Dahası, uzmanlar için de daha karlıdır, zira daha kısa bir sürede daha fazla sayıda kişi ile çalışabilirler.

Hafızamızı Eğitmek

Görüntü o ki, eğitim sayesinde, beynimizin belirli bölgeleri bizi yaşa bağlı bozulmalara karşı koruyabilecek belirli bir bilişsel rezerv biriktirebilir.

Nörobilimci Rita Levi-Montalcini bir keresinde beyin plastisitesinin, ya da nöroplastisitenin yaşam boyunca sabit kalabileceğini ancak bunun sadece beyin egzersizleri yapıldığında mümkün olabildiğini söylemiştir.

Bundan dolayı, hafızamızı eğiterek, yaşa bağlı bilişsel gerileme ile savaşmak açısından karlı bir yatırım yaparız. En iyimser veriler bunun vakaların %63’ünde pozitif bir etkisi olabileceğini ve Alzheimer vakalarının üçte birine kadar olan kısmında koruyucu bir faktör görevi görebileceğini söylemektedir.