Allport'un Kişilik Özellikleri Teorisi

tarafından incelendi ve onaylandı. psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Eva Maria Rodríguez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Gordon Allport (1897-1967) psikoloji alanında saygıdeğer ve tesirli bir Amerikalı bilim insanıydı. Allport sağlığa ve eğitime önem veren, çalışan bir aileden geliyordu. Bu Allport’un insan davranışlarına, dürtülerine ve kişiliğine büyük ilgi duymasını sağlamış ve onu kişilik özellikleri teorisi üzerinde çalışmaya ve geliştirmeye yöneltmiştir.

Harvard’dan mezun olduktan sonra, Allport Viyana’ya gitti ve orada Sigmund Freud’la görüştü. Bu onun kariyerini şekillendirdi ve Amerikan psikolojisine katkılarına sebep oldu.

Freud’la tanışıp, görüştükten sonra Allport, psikoloji doktorasını yapmak için Harvard’a geri döndü. 20. yüzyılın ilk yarısını kapsayan kariyeri boyunca, psikoloji bilimine önemli katkılarda bulundu. Bu çeşitli katkıları arasında öne çıkan bir tanesi mevcuttur: kişilik özellikleri hakkındaki fikirleri.

Allport’a göre bu özellikler bizim çocukluğumuzda yaşadığımız deneyimlerden, temas ettiğimiz ve etkileşim kurduğumuz yakın çevremizden etkilenirler. Allport’un yaşadığı çağda, psikologlar kişilik özelliklerinin geçmişte yaşananlara ve şu anki baskılara bağlı olarak şekillendiğine inanıyorlardı. Allport kişiliğin üç çeşitten oluştuğuna inanıyordu: kardinal, merkezi ve ikincil özellikler.

Allport’a göre kişilik özellikleri teorisi üç kategoriye ayrılır: kardinal, merkezi ve ikincil özellikler.

Allport Freud’la tanışır

Allport otobiyografik kitabı olan Kişilikte Örüntü ve Büyüme adlı kitabında Freud’la tanışma hikayesini anlatmıştır. Freud’la arasındaki buzları kırmak için Viyana’ya giderken trende tanıştığı bir çocuktan bahseder. Çocuk üzerini kirletmekten korkuyordur. Çocuk, annesinin ısrarlarına ve güvence vermesine rağmen trende üzeri kirli olan birinin yanına oturmayı reddeder. Allport bu fobiyi çocuğun belki annesinden öğrendiği fikrini savunur. Annesi çok temiz, titiz ve görünürde dominant olan bir kadındır. Allport’u birkaç dakika inceleyen Freud sorar: “Ve o küçük çocuk sendin, değil mi?”

Allport kendi gözlediği bu etkileşimi, Freud tarafından çocukluğunun bilinçsiz, küçük bir bölümüne indirgenme girişimine şahit olur. Ve bu ona psikanaliz araştırmalarında geçmişi ve bilinçaltını daha derin incelemek için bir hatırlatıcı olarak yardım eder. Bu da en önemli, bilinçli ve hızlı deneyimlerden birini atlamaktır aslında.

Allport bilinçsiz ve tarihsel çeşitliliğin belli davranışlarda geçerli bir rol oynadığını asla inkar etmese de, onun çalışmaları daima bilinçli ve mevcut motivasyonlara vurgu yapar.

Allport’un kişilik özellikleri teorisi

1936’da, psikolog Gordon Allport, bir İngilizce sözlüğün farklı kişilik özelliklerini tanımlayan 4.000’den fazla sözcüğü  içerdiğini keşfeder. Allport kişilik özellikleri teorisinde bunları üç ana kategoriye ayırır.

Kardinal özellikler

Güçlü kardinal özelliklere sahip bazı tarihsel figürlere örnek olarak dürüstlüğüyle Abraham Lincoln, sadistliği ile Marques de Sade  ve kahramanlığı ile de Joan of Arc verilebilir. Bu tür kişilikleri olan insanlar ve isimleri sık sık bu özelliklerle anılır. Allport’a göre kardinal kişilik özelliği taşıyan insanlar nadirdir ve yıllar boyunca gelişme eğilimi gösterirler.

Onlar var olduklarında, kardinal özellikler onların kişiliklerini, benlik kavramlarını, duygusal bütünlüklerini, davranışlarını ve tavırlarını şekillendirir.

Merkezi özellikler

Merkezi özellikler kişiliğin temel dayanaklarını oluşturan karakteristik özelliklerdir. Onlar da kardinal özellikler kadar baskındır. Merkezi özellikler başka bir kişiyi tarif eden ana karakteristik özelliklerdir. Önemli özelliklerdir, ama tamamen baskın değildirler.

Allport’un teorisine göre, her insan 5 ve 10 arasında merkezi özelliğe sahiptir. Her insanda farklı derecelerde bulunurlar. Bunlar herkesçe bilinen zeka, utangaçlık ve dürüstlük gibi özelliklerdir. Merkezi özellikler davranışlarımızın çoğuna karar veren ana faktörlerdir.

İkincil özellikler

İkincil özellikler bazen tavırlara ya da tercihlere dayanır. Onlar özellikle daha az genelleşmiş ve yaygınlaşmış eğilimlerdir. Onlar genellikle sadece belli bazı durumlarda ya da koşullarda görülür.

Örneğin, kardinal özelliği kararlılık olan bir kişi polis kendisini hızdan dolayı durdurduğu zaman boyun eğme belirtileri gösterebilir. Bu kişiler arası ilişkilerde ortaya çıkan veya gizlenen durumsal bir özelliktir.

Allport’a göre bu ikincil özellikleri tespit etmek zordur, çünkü daha dar alanda eşdeğer tetikleyicilerin yelpazesiyle uyarılırlar.

Allport’un kişilik özellikleri üzerine araştırmaları

Allport’un kişilik özellikleri teorisi direkt olarak deneysel araştırmalara bağlı değildir. Bu da onun teorisinin en zayıf noktasıdır. Aslında teorisini destekleyen çok az araştırma yazısı yayınlamıştır. Bununla birlikte, sosyal psikolog olan erkek kardeşi Floyd Allport ile ilk yaptığı yayında, 55 erkek üniversite öğrencisinin merkezi özelliklerini incelemiştir. Yaptıkları araştırmalardan sonra şu sonuca varmışlardır: kişilik özellikleri çoğu bireyde ölçülebilir. Bu çalışmanın ana amacı bir kişilik ölçeği geliştirmekti.

Jenny Gove Masterson’un mektupları

Gordon Allport’un bir diğer ilginç girişimi de Jenny Gove Masterson isimli bir bayanın yazdığı mektupları analiz etmesidir.  Allport, Jenny’nin hayatının son 11 yılı boyunca evli bir çifte yazdığı 301 mektubu analiz etti. 36 kişiden Jenny’i tanımlayabildikleri özelliklere göre tanımlamalarını istedi.

Bu çalışmadan sonra, Allport kişisel özelliklerin bağımsız olmadığı sonucuna vardı. Buna ek olarak, belirli bir anda iki kesin özelliği motive eden davranışlar birbiriyle çelişebilir. Bu meydana geldiğinde hiyerarşi gereği bir özellik başka bir özellik üzerinde baskı kurabilir.

Birkaç teorisyen kişilik özelliklerinin insanları tanımlayabileceği konusunda hemfikir olmasına karşın, bazı temel kişilik özelliklerinin insan kişiliğini oluşturduğu konusunda hala tartışmalar sürmektedir. Örneğin, Raymond Cattell gözlenebilen özellik sayısını önce 4.000’den 171’e ve sonra da 16’ya indirdi. Bunu belli karakteristik özellikleri birleştirerek ve en bireysel veya açıklaması zor özellikler üzerinden yaptı. Bunun tersine, İngiliz psikolog Hans Eysenck sadece üç ana özelliğe dayalı bir kişilik modeli geliştirdi.

Yine de Allport’un kişilik özellikleri teorisi kişilik alanında öncü bir çalışma olarak düşünülmektedir. O kendi kişisel deneyimlerinden çok istatistiksel verilere güvenmiştir. Birçok kişi Allport’un kişilik özellikleri teorisini eleştirmiştir. Örneğin, bazıları bu teorinin kişisel statüden veya geçici davranışlardan bahsetmediğini söylerler.