Zeka Türleri Nelerdir?

Çok yakın zamana kadar, zeka doğuştan gelen ve aktarılamaz bir şey olarak görülüyordu. Bir kişinin zeki olarak doğup doğmayacağına ve öğrenerek bunun değişmesinin imkansız (hatta zor) olduğuna inanılıyordu. Aynı zamanda zeki kişinin hayatının her alanında olağanüstü yetenekleri olduğuna inanılırdı.

Howard Gardner bunu sorguladı ve sonunda farklı zeka türleri olduğunu ve çoğunun duygusal zeka yoluyla geliştirilebileceğini gösteren çoklu zeka teorisi (1983) olarak bilinen kavramı ortaya attı.

Zeki olmak, her şeyi mükemmel bir şekilde yapmak anlamına gelmez

Gardner, zekayı sorunları çözme veya bir veya daha fazla kültürde değerli olan ürünler üretme yeteneği olarak tanımlar. Bu, farklı özelliklere sahip tek bir zeka değildir, çoklu, farklı ve bağımsız bir zekalar kümesini temsil eder. Böylelikle zeka olarak kabul edilenlerin alanını genişletir ve bilimsel zekanın parlaklığının hayatının her alanında daha yetenekli olacağı anlamına gelmediğini onaylar.

Finans, iş, spor, araştırma alanlarında başarılı olmak akıllı olmayı gerektirir, ancak her alanda belirli bir zeka türü kullanılır. Belli bir disiplin için zeka teorilerinden birine sahip olmak gerekli olabilir, ancak hiçbiri diğerlerinden daha iyi veya daha az alakalı değildir. Bu nedenle, hayatımızda gelişmeden, ilerlemeden söz ettiğimizde akademik geçmiş oldukça önemlidir.

Stephen Hawking ne Don Juan’dan ne de komşuları ve müşterileri ile güzel bir ilişkisi ve sevecen bir ailesi olan yerel manavdan daha az ve daha çok zeki değildir. Ne Einstein, Messi’ye göre, ne de Bill Gates, Picasso’ya göre daha zekidir. Her biri sadece kendi alanlarına göre yeteneklidir.

Zeka bir kapasite olarak anlaşılırsa, dünyayı inşa etmenin, farklılıklar çizmenin, herkesin kendi yolunda ilerlemesi gerektiği anlamı çıkarılır. Kişide hakim olan zeka türüne göre gözlemlenen olgunun belirli yönlerine dikkat çekmeyi gerektirir.

“Tek bir zekamız yok. Her insanın kendine özgü bir akıl kombinasyonu vardır.”

– Howard Gardner

Zekanın sekiz türü

Gardner tarafından tanımlanan sekiz zeka türü olduğundan, tüm insanlar dünyayı sekiz farklı yoldan bilme yeteneğine sahiptir.

İnsanlar bilmeyi farklı şekillerde öğrenir ve uygular. Aslında Gardner, tüm insanların kapsamlı zeka gelişimine sahip olduğuna inanır.

Bu farklılıklar, bir bilgi alanına göre tercih gösterir ve tüm insanların aynı konuları aynı şekilde öğrenebileceği inancıyla müfredatını evrensel bir şekilde yapılandıran eğitim sistemine meydan okumayı oluşturur. Şimdi farklı zeka türlerinin neler olduğunu görelim.

Dilsel zeka

Dilbilimsel zeka, siyasi liderlerin, yazarların, şairlerin, yetenekli editörlerin sahip olduğu şeydir. Beynin iki yarımküresini de kullanır ve her ikisinin de dil işleme ve anlama yeteneğine katkıda bulunduğu görülmektedir:

• Sol yarım küre, ölçü bilimin dilsel anlamını işler. Aruz, konuşma, ritim, tonlar ve vurgunun ses uyumudur.
• Sağ yarım küre ise ölçü bilim tarafından iletilen duyguları işler. Okuma, yazma ve ayrıca konuşma ve dinlemede kelimelerin sırasını ve anlamını anlama yeteneğini ifade eder.

Beyinde, Broca‘nın alanı dilbilgisi, yani gramer cümlelerinin üretimi ve Wernicke’nin konuşmayı anlama alanıyla ilgilidir.

Mantıksal-matematiksel zeka

Mantıksal-matematiksel zeka, tarih boyunca “tek zeka” olarak kabul edilmiştir. Matematik ve mantık problemlerini çözme becerisi gösterir.

Sol yarımküre açık bir baskınlığına sahiptir. Hipotezlerin inşasında ve değerlendirilmesinde aynı anda çıkarım, sistematikleştirme, bilginin işlenmesi gibi çok sayıda değişkenin mantık yoluyla düşünülmesine izin verdiği için bilim adamlarının, mühendislerin, ekonomistlerin vb. zekası olarak anılır.

Zeka testlerinde, özellikle Entelektüel zekayı (IQ) keşfedenler, mantıksal-matematiksel zekayı dilbilimle ilişkili olarak değerlendirirler, çünkü zeka sözlü değildir ve daha çok fikir üzerinde gelişir.

Mekansal Zeka

Mekansal zeka, dünyanın zihinsel modelini üç boyutta oluşturmaktan ibarettir. Diğer yetenekli kişilerin sahip olduğu zekanın yanı sıra, sanatçıların, özellikle heykeltıraşların, mimarların, denizcilerin, mühendislerin, cerrahların, dekoratörlerin, fotoğrafçıların, tasarımcıların ve reklamcıların sahip olduğu zekadır.

Sağ yarım küre, beynin mekansal hesaplamasından sorumlu kısmıdır. Beynin sağ yarı küresinin arkasında bir lezyon bulunduğunda, kişi yönünü şaşırır, yüzleri veya mekanları tanıyamaz.

Mekansal problemlerin çözümü, navigasyon yardımıyla bilinmeyen bir yere varmak için araba sürmekten, harita kullanımından, satranç oynamaya, ve tabii ki, grafik ve görsel sanatlara, üç boyutluların kullanımına kadar varan bir yeteneği kapsar. Zihinsel imgeler oluşturmaya, fikirleri temsil etmeye ve bu nedenle düşünsel temsili gösteren çizmeye izin verir. Algıda seçicilik, görsel detaylarda saklanır.

Müzikal zeka

Müzik zekası, müzisyenlerin, şarkıcıların ve dansçıların, bestecilerin, müzik eleştirmenlerinin vb. kişilerin kendilerini yeterince ifade etmelerini sağlayan şeydir. Müzik yapma, beste yazma, analiz etme, şarkı söyleme, dans etme, dinleme, enstrüman çalma yeteneğidir.

Beynin sağ yarım küresinde, algı ve müzik üretimi ile ilgili, tamamen lokalize olmayan bazı alanlar vardır. Çocukluk döneminin erken dönemlerinde doğal bir yetenek olarak ve doğuştan gelen bir işitsel algı (kulak ve beyin) vardır. Bu, sesleri, tonları, ses enstrümanlarını öğrenme yeteneğidir.

Bedensel kinestetik zeka

Bedensel kinestetik zeka, vücut aracılığıyla kendini ifade etme ve güç, koordinasyon ve denge, hız, esneklik, onarım yapma veya eller aracılığıyla yaratma gibi eylemleri gerçekleştirme yeteneğidir. Zanaatkarlarda, sporcularda, cerrahlarda, heykeltıraşlarda, aktörlerde, modellerde, dansçılarda vb.meslek gruplarında bulunan zekadır.

Hareketin kontrolü ve bedenin kendisinin kontrolü, beyinde tam olarak motor kortekste yer alır: her yarım küre, karşı tarafa karşılık gelen vücut hareketlerine hükmeder veya kontrol eder.

Kaba motor becerilerin ötesinde, belirli vücut hareketlerinin (ince motor becerileri) evrimi, insan türünün gelişimi için, makro beceriler yeteneğinden aletleri kullanma becerisini içeren problemleri çözmeye kadar büyük önem taşır.

Bir problemi çözmek için kinetik olarak davranmakla bedeni sporda hareket ettirmek veya antrenman yapmak veya dansta duyguları ifade etmek veya heykel yapmak için kullanmak arasında bir ayrım olduğu açıktır. Çünkü ilkinde mantıksal zeka matematiği ile birleştirilirken, geri kalanında sezgisel açılım etkileşime girer.

İçsel zeka

İçsel zeka, kendinizi tanımanıza ve anlamanıza izin veren şeydir. İçsel yönleri incelemeyi, kişinin kimliğinin farkındalığını artırmayı, duygu evrenine erişmeyi, eylemlerde kendi davranışlarını yorumlamayı, kendi inanç sistemiyle bağlantı kurmayı, kısacası iç dünyayla bağlantı kurmayı mümkün kılan şeydir.

Frontal loblar, bize kendimiz üzerindeki analitik ve eleştirel kotayı sağlayan ve neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda rehberlik eden ahlaki değerleri bize sağlayan loblardır.

İçsel zeka, hedef belirleme, kişinin kendine ders verme yeteneğinin farkında olması, hedeflere göre kendi potansiyelini bilme becerisidir. Çevreye en iyisini vermek için kişinin kendisi üzerinde derinlemesine düşünebilmesi, kendi kendine bilgi üretmesi anlamına gelir. Başka bir deyişle, kendinizi daha iyi anlamanıza ve kendinizle çalışmanıza olanak tanır.

Doğal zeka

Doğal zeka, doğayı bilmek, sınıflandırmak ve düzenlemek amacıyla doğayı gözlemleme ve inceleme yeteneğidir. Türleri veya nesne ve insan gruplarını gruplandıran ve aralarında farklılıklar ve benzerlikler kuran biyologlar ve botanikçiler tarafından gösterilen tipik bir şeydir.

Gardner, bu zekanın kökeninin, ilkel insanların doğaya uyum sağlama ihtiyacından kaynaklandığına dikkat çekmiştir. Çünkü ilk çağlardaki insanın neyin beslenmesi için faydalı olacağını ve neyin zararlı olduğunu, avlanmak için hangi araçlara ihtiyaçları olduğunu, iklim koşullarına nasıl uyum sağlayacağını, nasıl sığınacağını, tehlikelerden korunacağını bilmesi gerekirdi.

Doğa bilimciler genellikle bir grubun veya türün üyelerini gözlemleme, tanımlama ve sınıflandırma veya yeni tipolojiler oluşturma konusunda yeteneklidir. Fauna ve florayı tanıma yeteneklerine sahiptirler çünkü bu zekanın özellikleri kendini araştırmaya adamış ve bilimsel yöntemi sistematik olarak uygulayan kişilerin özellikleridir. Bu nedenle bilim ve kültürün herhangi bir alanına da uygulanabilir.

İnsanlar olarak bizler bitkiler, hayvanlar, iklim değişiklikleri vb. şeylerle uğraşırken az ya da çok bu tür bir zekayı kullanırız. Bu yetenek bilimsel sınıflandırmaya eklenir. Ancak Gardner (1986) tarafından daha sonra yapılan bir revizyonda doğal zeka, çoklu zekadan çıkarıldı, bu nedenle şu anda tanımlanmış 8 tür zeka vardır.

Akıllı olmak, kim olduğumuzun farkında olmaktır

“Akıllı eylemler olarak gördüğümüz zeka, tarih boyunca değişime uğramıştır. Zeka, bir tanktaki [arabadaki] yağ gibi kafada bulunan bir madde değildir. Birbirini tamamlayan bir potansiyeller koleksiyonudur.”

– Howard Gardner

Akıl çeşitlerinin her birini ve açıklamalarını okuduğunuzda, bir veya birkaçıyla kendinizin daha fazla özdeşleştiğini hissedersiniz. Bu oldukça normal ve aynı zamanda çok faydalıdır.

Sahip olduğumuz zeka türlerinin veya tiplerinin farkında olmak, bize sınırlarımızı ve kapasitelerimizi tanıma ve kendimizi çok yetenekli bulmadığımız zekalar konusunda eğitme imkanı verir.

Sahip olduğumuz zekayı iyileştirmek ve eksiklerimizi gidermek, kendimizi ve evrenle olan bağı geliştirmenin bir yoludur.

Akıllı olmak sadece matematikte iyi olmak, tüm hayvan türlerini nasıl daha iyi sınıflandıracağını bilmek, oldukça ayrıntılı bir heykel yapmak veya bir iş seçerken iyi bir özgeçmişe sahip olmak değildir. Gerçek hayatta akıllı olmak bundan çok daha fazlasıdır.