Uyuşturucu Bağımlılığı ve Kendi Kendine İlaç Kullanımı

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Judith Francisco

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Zamanın başlangıcından beri, insanlar şifalı bitkiler arıyor ya da iyileştirici veya iyileştirici amaçlarla madde tüketmek istiyorlar.

Bugünlerde birçok insanın psikoaktif maddeler kullanmasının nedeni bu olabilir. Bu alışkanlık, her çağda sağlık ve hastalıklarla ilgili inançların ve fikirlerin bir parçasıdır. Örneğin, yirminci yüzyılın başlarında, insanlar bağımlıları dürtülerini kontrol etmek için yeterli iradeye sahip olmayan tembel ve sefil kişiler olarak görüyorlardı.

Harvard Üniversitesi’nde bağımlıların tedavisinde çalışmış bir psikanalist olan Khantzian, bağımlıların söz konusu maddeleri tüketmelerinin nedenini incelemeye başladı. Bu yazar, madde bağımlılığının temel nedeninin, kişinin olumsuz durumlara tahammül edememesi olduğunu öne süren kendi kendine ilaç kullanımı teorisini geliştirmiştir.

Şu anda, madde bağımlılığı büyük bir halk sağlığı sorunudur. Toplum üzerinde büyük bir etkisi olan bu sorunun sonuçlarını sosyal, adli ve politik alanlarda görüyoruz. Bu yüzden bağımlılığın sebepleri ve sonuçlarını iyice araştırmak önemli.

Kendi kendine ilaç alma teorisi neleri içerir?

Khantzian, hastalarını incelerken hepsinin, tedavi edilecekleri bağımlılığı geliştirmeden önce, en az üç farklı psikoaktif madde tükettiğini gözlemledi. Bunun üzerine neden bu ilaçları seçtiklerini merak etti. Sonra şu sonuca vardı. Her hasta, yaşadığı psikiyatrik bozukluğa bağlı olarak, psikopatolojik semptomlarını en fazla gideren ilacı seçmişti.

Örneğin, utangaç bir iş adamı satışlarını artırmasına yardımcı olsun diye ihtiyacı olan cesareti alkol tüketerek bulur. Aynı şekilde, öfke sorunları olan bir genç, dürtülerini daha iyi kontrol edebilmek için eroin tüketmiştir. Hepsi onlar için en etkili olanı bulana kadar çeşitli maddeleri denerler. Ancak elbette, bu maddelerin kullanımı, başka bir problem ortaya çıkarır: bağımlılık.

Mevcut kurallar uyarınca, DSM-V’ye göre madde kullanım bozukluğu tanısı konması için hastalar en az 12 aylık bir süre boyunca aşağıdaki kriterlerden iki veya daha fazlasına yerine getirmiş olmalıdır:

• Uzun bir süre için büyük miktarda madde tüketimi.
• Tüketimi kontrol etmek veya durdurma isteği ve başarısız olmuş bırakma çabaları.
• Söz konusu uyuşturucu maddeyi bulmaya çalışma, tüketme veya etkisinden kurtulmaya çok fazla zaman harcamak.
• Maddeyi tüketmek için aşırı arzu duymak.
• Sürekli madde tüketimi okul, iş ya da evdeki görevlerini ihmal etmelerine neden olabilir.
• Tüketim, kişilerarası ilişki ve yaşamlarında meydana getirdiği ya da neden olduğu tekrarlanan sorunlardan bağımsız olarak devam edebilir.
• Madde tüketimi nedeniyle önemli sosyal, mesleki ve ailevi faaliyetleri terk etmek.
• Fiziksel veya zihinsel sorunları daha da kötüleştirdiğini bilmesine rağmen kişinin sürekli madde tüketimine devam etmesi.

Kendi kendine ilaç alma teorisi için destekleyici kanıtlar var mı?

Daha önce de açıkladığımız gibi kendi kendine ilaç alma teorisi, madde kullanımı bir sonucu çeşitli bozukluklar geliştiren hastaların bunu yaşadıkları psikopatolojik bozukluklar nedeniyle yaptıklarını öne sürmektedir. Bu bozukluklar, kişileri doğrudan ya da dolaylı olarak kendi başlarına bir tedavi yöntemi bulmaya yani madde kullanımına yönlendirmektedir.

Bu hipotez, merkezi sinir sisteminde opioid reseptörlerinin keşfedilmesine dayanmaktadır:

• Herhangi bir madde, merkezi sinir sistemi üzerinde etkili olabilir ve bu sistem, belli beyin yapılarıyla etkileşime girmeyi içerir.
• Madde (örneğin; eroin veya kokain) söz konusu beyin yapıları üzerinde sürekli etki ederek bir dizi değişim tetikler. Sonuç olarak kişi bağımlı hâle gelir.

Bu hipotez başlangıçta afyon ve psikostimulan ilaçlar için önerilmiş olmasına rağmen, alkol için de geçerlidir. Kendi kendine ilaç alma teorisini destekleyen ve teorinin aleyhinde olan veriler var. Araştırmacılar, şizofreni hastalarında ve ayrıca kişilik bozukluğu olan hastalarda kısmi kanıt bulmuşlardır.

Khantzian’ın teorisine ek olarak, diğer hipotezler de dikkate alınmıştır. Aslında, tartışma hala devam ediyor. Kesin olan şey, her hastanın farklı olduğu. Bu nedenle, her hasta için ayrı bir tanı ve tedavi gerekiyor. Bu teorinin bazı bilimsel kanıtlarla desteklenmesi, uyuşturucu bağımlısı olan tüm hastaların başka patolojileri olduğu anlamına gelmiyor.

“Hepimiz bir avuç bağımlıdan ibaretiz, seçtiğimiz maddeyle mücadele ediyoruz.”

– J. M. Storm