Unutmak Hatırlamaktan Daha Karmaşıktır

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Nahoş bir anıyı ya da travmatik bir deneyimi silmeye kim çalışmamıştır ki! Ancak, beyniniz için, unutmak hatırlamaya kıyasla daha karmaşıktır. Sanki bu büyüleyici organ sizin hatırlamanızı istiyormuş gibidir, çünkü hatıralarınız deneyimlerinizin özünü oluşturur.

Bu gerçekliğin umutsuz göründüğü doğru olsa da, nörobilim evreninde her şeyin bir sonu olduğuna da dikkat edin. Hafızanız kim olduğunuzu temsil eder. Eğer hayatınızın herhangi bir bölümünü isteğe bağlı bir şekilde silebilseydiniz, o zaman olduğunuz insan olmayı bırakmış olurdunuz. Çünkü sonuçta her insan ışıklar ve gölgelerden, başarılardan, ancak aynı zamanda hatalar ve trajedilerden oluşur.

Ancak, bu bilim insanlarının ve dünyanın geri kalanının bunun nedenini merak etmediği anlamına gelmez. Neden beyin spesifik gerçekleri istediği gibi silemiyor? Dahası, neden insanlar bazı şeyleri unutuyor, ama diğer şeyler acı verici anı bankalarının üstünde tekrar tekrar yanıp sönen bir deniz feneri ışığı gibi zihnimizde oyalanıyor?

Araştırmacılar, son zamanlarda bu soruların cevaplarını ortaya koyan bir çalışma yayınladılar.

“’Zaman her şeyi iyileştirecek, bu da geçecek. İnsanlar unutacaktır,’ – gibi şeyler söylemek işin içerisinde siz olmadığınızda kolaydır, ancak olduğunuzda zaman geçmez, insanlar unutmaz ve kendinizi değişmeyen bir şeyin ortasında bulursunuz.”

– John Steinbeck

Unutmak Neden Beyin İçin Hatırlamaktan Daha Karmaşıktır?

Austin’deki Texas Üniversitesi unutmanın insan beyni için neden hatırlamaktan daha karmaşık olduğunu bulmak için bir araştırma yapmıştır. Herkesin bunun sık sık yaşandığını bildiği doğru olsa da, bu psikolojik gerçekliği hangi nöronal mekanizmaların organize ettiğini anlamanız gerekir.

Çalışmanın baş yazarı ve bu üniversitede psikoloji profesörü olan Jarrod Lewis-Peacock önemli bir şeye dikkat çekmiştir. Beyin sürekli bir şekilde verileri ve deneyimleri atar, ve bunu neredeyse her zaman siz uyurken yapar. İnsanlar bunu bilinçsiz bir şekilde yapar ve bunun üzerinde herhangi bir kontrolleri yoktur. Bunun nedeni, insan beyninin önemsiz ve soyut bilgileri atmasıdır. Buradaki ana hedef verimliliği arttırmaktır.

Benzer şekilde, manyetik rezonans yolu ile gözlemlenmiş bir diğer şey, kişi spesifik bir şeyi unutmayan çalıştığında bu çabanın beynin üç bölgesinde yoğunlaşmasıdır. Örneğin hoşlandığınız birinin dikkatini çekmeye çalıştınız ve bu talihsiz bir duruma yol açtı. Deneyim üç farklı yerde gerçekleşir: prefrontal korteks, ventral temporal korteks ve hipokampüs.

Unutmak, Bağlantılar ve Duygusal Yükler Nedeniyle Hatırlamaktan Daha Karmaşıktır

Nötr anılar, ve yoğun şekilde duygusal olan anılar vardır. Nörobilimcilerin açıkladığı üzere, çoğu insanın neredeyse anında unuttuğu materyaller görsel olanlardır. Gün boyunca, insanlar gördükleri şeylerin yaklaşık %80’ini unuturlar: arabaların plakaları, tanıştıkları insanların yüzleri, diğer insanların giydiği kıyafetlerin renkleri vs.

Ancak, eğer unutulmaya karşı büyük bir direnç gösteren bir şey varsa, bu duygunuzun bir izinin kaldığı gerçeklerdir. Eğer bir şey sizi korkuttuysa, utandırdıysa ya da mutlu ettiyse bu şey hafızanızda daha uzun bir süre boyunca kalır çünkü beyniniz bunu önemli olarak değerlendirir.

Diğer yandan, dikkate değer bir gerçek de vardır. Anılarımızın pek çoğu zengindir, çünkü bağlantılar aracılığı ile oluşturulurlar. Anlamlı bir şey deneyimlediğinizde beyniniz görüntüleri, kokuları, sesleri ve sizin geçmiş olaylara dayanan kendi izlenimlerinizi bir araya getirir. Bunlar belirli anıları daha da pekiştirir.

Anılarınız, Hem Hoş Olanları Hem De Olmayanları, Şu An Kim Olduğunuzu Tanımlar

Her deneyim, duyum, düşünce, alışkanlık ve duygu beyin seviyesinde bir değişikliğe neden olur. Bundan dolayı bir bağlantı oluşur, ve beyin bu bağlantıları ya tekrar düzenler, ya da değiştirir. Unutmak hatırlamaktan daha karmaşıktır çünkü geçmişinizin bir parçasını silmek bu bağlantıyı da, yani bir serebral sinapsı da silmeniz gerektiği anlamına gelir.

Her nasılsa, her deneyim, hem hoş olanlar hem de olmayanlar, beyni gelecek deneyimler için hazırlar. Ve hissedilen ve yaşanan her gerçekten yaratılan tüm bu sinapslar ile değişimler sizi tanımlayan o serebral anatomiyi oluşturur. Her an, her duyum, deyim yerindeyse hayati jeolojik çağlarınızın dağlarını oluşturur.

Unutmak Mümkündür, Ancak Sadece Belirli Koşullar Altında

Yukarıda referans verilen çalışmada odak ilginç bir ayrıntıdadır. Bilerek unutmak, bazı durumlarda mümkündür.

Bu araştırmaya göre, kişi orta düzeyde bir beyin aktivitesi “üretebilirse” bir deneyimi unutabilir. Bu ne demektir?

• Bu, eğer bir gerçeğe (başka insanların önünde bir hata yapmak gibi bir şeye) aşırı önem vermezseniz, bunu unutmanın daha kolay olacağı anlamına gelir.
• Ayrıca, eğer bu gerçeğin duygusal etkisini azaltmaktan kaçınırsanız ve üzerine çok fazla düşünmezseniz bu deneyimin hafızanızdan çıkması daha kolaydır.
• Orta derecede beyin aktivitesi unutmak için bir anahtardır.

Benzer şekilde, eğer anının yoğun bir duygusal bileşeni varsa ve düşüncelerinizi ısrarcı bir şekilde unutmak istediğiniz bu somut gerçeğe odaklarsanız, bunu unutamama ihtimaliniz %100 haline gelir.

Bu ironik görünebilir, ancak beynin mekanizması bu kurala uyar. Bundan dolayı, bunu da aklınızda tutara, varsayabileceğiniz son derece basit bir gerçek vardır: unutmak hiçbir şeyi çözmez.

Ne de olsa, siz hem başarılarınız, hem de hatalarınızsınız. Bundan dolayı; her kayıp, hata ya da hoşnutsuzluk bir insan olarak içinde olduğunuz yolculuğun bir parçası.