Tekinsiz Vadi Kavramını Duydunuz Mu?

tarafından incelendi ve onaylandı. psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Pedro González Núñez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

“Bilgisayarlar dünyayı ele geçirdiğinde kontrolü yitirebiliriz. Hayatta kalmamız onların ellerinde.” Yapay zekanın babası Marvin Minksy’nin sarf ettiği bu sözler hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizi endişelendiriyor mu? Eğer yanıtınız evetse, bu konuda endişeleniyorsanız ve tekinsiz vadi kavramına göre, psikolojik olarak da endişelenmeniz çok normal.

Dünya oldukça hızlı gelişiyor. Cebimizde taşıdığımız herhangi bir akıllı telefon insanlığı aya götüren bilgisayarlardan çok daha güçlüdür. Bunlar önemli gelişmeleri beraberinde getirse de, belirli endişelere de sebep olurlar. Teknolojinin gelişme hızı şu an inanılmaz bir boyuttadır.

Tekinsiz Vadi Kavramı Nedir?

Yeni teknolojiler yıllar önce hayal bile edemeyeceğimiz şeyleri başarmamızı sağlıyor. Hatta şu anda tamamen yapay zekayla çalışan robotlar ve gerçekten insan gibi görünen varlıklar bulunmaktadır. Eğer bu ‘varlıklar’ size endişelendiriyorsa, bu garip bir şey değil. Bu hissiyat, tekinsiz vadi kavramını açıklıyor.

Bu kavramı 1970 yılında ortaya atan profesör Masahiro Mori’ye göre, robotların dış görünüşü bize benzedikçe, eğer robot olduklarının hala farkına varıyorsak, onları reddetme ihtimalimiz artar. Fakat eğer bir robotu görünüş olarak bir insandan ayıramazsak, tepkimiz daha olumlu olabilir. Yani bu varlıkları çok net bir şekilde reddetmemizde bir ‘çıkıntı’ ya da ‘boşluk’ var.

Mori bu kavramı 1970 yılında insanların robotlara tepkilerini çalışırken ortaya attı. Yapay zeka ve robotların varlığı kadınlarda da erkeklerde de aynı tepkilere sebebiyet verdi. Robotlara kadınlar da erkekler de, 1988’de yayınlanan Pixar kısa filmi “Tin Toy”daki gibi sertçe karşı çıktılar. Öyküdeki bebek robot gerçek bir bebeğe çok benziyordu fakat olumlu bir tepki yaratacak kadar da benzemiyordu.

 “Robotlar dünyayı ele geçirecek mi? Evet, ama onlar bizim çocuklarımız olacak.”

– Marvin Minsky

Tekinsiz Vadi Kavramı Üzerin Teoriler

Bugüne dek, gösterilen olumsuz tepkilerin nedenini kimse tam olarak açıklayamadı. Fakat, bazı araştırmacılar ortaya teoriler atıp bunun yanıtını verdiler.

En çok kabul gören teori, Dartmouth College psikologlarından Thalia Wheatly’ye aitti. Wheatly’ye göre, beynimiz bizi sağlık problemleri olan partnerler seçmekten alıkoyan evrimsel bir uyarılma sistemine sahiptir. Bu demek oluyor ki, üremek için uygun olmayan birini ya da ‘bir şeyi’ görürsek, beynimiz bunu soyumuzun devamlılığı için bir tehlike olarak algılıyor.

Wheatly’nin araştırmasına göre, insan evriminin tarihi o kadar incelikli ki en ufak bozuklukları bile fark edebiliyoruz. Fark edildiğinde, bu bozukluklar fiziksel ya da zihinsel problemleri olan varlık için tedirginlik yaratabilir. Bu tedirginlik, türlerin devamlılığı için doğal bir yanıt formunda tekinsiz vadi kavramının varlığını açıklar.

Bunu da okuyun: Zihinsel Hastalıklar Genetik Olabilir Mi?

Teori Üzerine Yapılan Eleştiriler

Bu beynimizin neredeyse insana benzeyen ama tam olarak insan gibi olmayan robotları, ciddi bir hastalığı olan bir varlık olarak algılaması demektir. Bundan dolayı, bunlara olumsuz tepkiler gösteririz.

Fakat bu mantıklı teorinin aleyhinde konuşan kişiler de vardır. California Üniversitesi kognitif bilimcisi Ayşe Saygın gibi çoğu robotik uzmanı, android teknolojisinin henüz yeteri kadar gelişmediğini belirtmektedir.

Bu da, bu teorinin tekinsiz vadi kavramını doğrulayabilecek bilimsel bir temeli olmadığını göstermektedir. Bu sebepten ötürü, bu iğrenme hissi basit bir kognitif uyumsuzluktan kaynaklanıyor olabilir. İnsana benzeyen varlıkların yüz ifadeleri ve davranışları gibi özelliklerini inceleyerek beynimiz belirli beklentiler oluşturur. Tatmin olmadığımızda uyumsuzluk ortaya çıkar. Bu kavram, doğru ya da yanlış olmasından bağımsız olarak, insanlarda empatinin nasıl çalıştığına dair daha fazla şey öğrenmemizi sağlayabilir.

“’Düşünce kanunu’ yalnızca beyin hücrelerinin varlığına değil, aynı zamanda beyin hücrelerinin nasıl bağlı olduklarına da dayanır.”

– Marvin Minsky

Şimdi, ne düşünüyorsunuz? Bir insana çok benzeyen bir makine gördüğünüzde rahatsız hissediyor musunuz? Eğer öyleyse, Mori ve tekinsiz vadi kavramına katılıyor olabilirsiniz. Rahatsız edici, değil mi?