Siyah Kuğu Teorisi 101 - Siyah Kuğu Olayı Nedir?

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

2011 terörist saldırılarından Birinci Dünya Savaşına kadar, dünya bir dizi kaotik siyah kuğu olayına maruz kaldı. Bu terimi daha önce hiç duydunuz mu? Merak etmeyin. Bugün, bu olayların temellerini ve neden özellikle tehlikeli bir tehdit olduklarını keşfedeceğiz. Ayrıca, onlar hakkında ne yapabileceğimizi tartışacağız. Bunun gibi ilgi çekici kavramlara girerek, dayanıklılığı da keşfedeceğiz.

İster inanın ister inanmayın, Lübnanlı parlak yazar ve bilim adamı Nassim Tableb, siyah kuğu teorisiyle bazı olayları önceden tahmin etti. Siyah kuğu, normalde bir durumdan beklenenin ötesinde olan, öngörülemeyen bir olaydır. En önemlisi, potansiyel olarak ciddi sonuçları vardır. Siyah kuğu olayları son derece nadirdir ve şiddetli bir etkiye sahiptir. Ayrıca, onların yaygın etkisi geriye dönüp bakıldığında açıkça görülür.

Metaforik bir siyah kuğuyla ilgili bilinen en eski referansın 2. yüzyıla kadar uzandığını biliyor muydunuz? Romalı şair Juvenal, heyecan verici şiiri SatireVI‘da, “Karada nadiren bulunan ve kuğuya çok benzeyen nadir bir kuş” yazmıştır. Başka bir deyişle, o zamanlar insanlar siyah kuğuların var olduğuna inanmıyordu. Dolayısıyla, bir benzetme yaparak, “nadir kuş”un da var olmadığını ima ediyordu.

Bu noktada ortaya mecazi siyah kuğu çıktı: O kadar “nadir” olan bir şey ki, aslında yok. Daha sonra, 1697’de, Hollandalı kaşiflerden oluşan bir ekip, siyah kuğularla ilk karşılaşan ekip oldu. Aslında, bu Avrupalılar onlarla günümüz Avustralya’sının batı kıyısında karşılaştılar. Ancak o zamana kadar siyah kuğu metaforu çoktan insanların diline yerleşmişti. Siyah kuğu nadir görülen beklenmedik bir olay olsa da, hem olumlu hem de olumsuz olabileceğini unutmayın.

Siyah kuğu teorisinin tarihi

Taleb, siyah kuğu teorisi fikrini 2001 yılında ortaya attı. Ama, dikkatleri üzerine çekmesi 2007 yılında konuyla ilgili bütün bir kitap yazmasıyla gerçekleşti. Şaşırtıcı bir şekilde, bu, dünyanın 2008 yılında finansal çöküş şeklinde bir siyah kuğu olayına maruz kalmasından önceydi. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, “siyah kuğu” terimi, Batılıların tüm kuğuların beyaz olduğuna inandıkları hikayeyi ifade eder. Çünkü gördükleri tek kuğu türü buydu.

Çılgınca, değil mi? Neyse ki, dünya Avustralya’nın keşfi ve ilk siyah kuğunun bulunmasıyla bu inancı terk etti. İlk Siyah Kuğu’nun görülmesi birkaç kuş bilimci için ilginç bir sürpriz olabilir. Ancak hikayenin önemi tam olarak burada yatmıyor. Gerçekte, gözlemlere veya deneyimlere dayalı öğrenmemizde ciddi bir sınırlama olduğunu gösteriyor. Ayrıca, bilgi dağarcığımızın kırılganlığını gözler önüne seriyor.

Sizin de görebileceğiniz gibi, tek bir gözlem, milyonlarca beyaz kuğunun binlerce yıllık doğrulayıcı görüşlerinden türetilen genel bir ifadeyi geçersiz kılabilir. Taleb, “Tek bir siyah kuğunun varlığı yeterli,” diye yazmıştır. Siyah kuğu teorisi, bilmediklerinizin bildiklerinizden çok daha önemli olduğunu öne sürer. Yani, tüm bilginizi, olası tüm sonuçları kapsadığını inandığınız şeye hazırlanmak için kullanabilirsiniz, ancak tek bir siyah kuğu olayı yanıldığınızı kanıtlamaya yeter.

Siyah kuğu olayı olarak nitelendirilen ve nitelendirilmeyen şeyler

Neler nitelendirilebilir

Siyah kuğu terimi günümüzde Lübnanlı matematikçi, bilim adamı ve yazar Nassim Nicholas Taleb tarafından icat edilen yeni bir modern tanıma dönüştü. İlk olarak 2001 tarihli Fooled by Randomness kitabında bundan bahsetti, ardından 2007’de The Black Swan adlı çalışmasında konuya daha geniş yer verdi. Aslında Taleb, siyah kuğu olayını şu şekilde tanımlar:

• Normal beklentilerin tamamen dışında, gerçekten eşi görülmemiş bir aykırı değer olan,
• Etkisi aşırı olan,
• Geriye dönüp bakıldığında rasyonelleştirilebilen veya başka şekilde “öngörülebilir” olarak kabul edilen, ancak bu sadece olay gerçekleştikten sonra yapılabilen olay.

Bir olayın siyah kuğu olarak kabul edilebilmesi için bu üç özelliğin de karşılaması gerekir. Verdiği bazı örnekler arasında internetin yükselişi ve kişisel bilgisayarların yaratılması ve benimsenmesi yer alıyor. Ayrıca 1. Dünya Savaşından, Sovyetler Birliğinin dağılmasından ve 11 Eylül terörist saldırılarından da bahsediyor.

Neler nitelendirilemez

Taleb’in katı tanımına rağmen, bu terim katılığının bir kısmını kaybetti. Aslında, dünya terimi haber, medya ve iş dünyasının daha geniş alanına uyarladı. Günümüzde insanlar bu terimi sadece zamanı tahmin edilemeyen, ancak varlığı öngörülmüş olan büyük olayları veya krizleri tanımlamak için kullanıyor.

Örneğin, bazı insanlar korkunç küresel salgını siyah kuğu olayı olarak adlandırdı. Tabii ki, zamanlaması kesinlikle beklenmedik ve öngörülemezdi. Bununla birlikte, birçok insan yıllardır böyle bir salgın hakkında dünyayı uyarmaya çalışıyordu. Amerika Birleşik Devletlerinde, Obama yönetimi araştırma yapmak ve raporlar yayınlamak için bir çalışma grubu oluşturdu. Bu araştırma, federal hükümetin 2016 gibi yakın bir zamanda böyle bir olaya daha iyi hazırlanmasına yardımcı olmuştur.

Tüm hesaplara göre, küresel bir pandemi hiç de eşi görülmemiş ya da öngörülemez değildi. Tamamen tahmin edilebilirdi. Bu nedenle, aslında bu terime uygun değildir. Nitekim, Taleb Mart 2020’de bundan bahseden bir makale yazdı. Bloomberg TV’ye göre, “Koronavirüs salgını siyah kuğu olarak anıldığında sinirlendi.”

Bu bilgilerle ne yapabiliriz?

Önce kötü haberi verelim. Siyah kuğu olaylarına hazırlanmak veya onları tahmin etmek için kesinlikle yapabileceğimiz hiçbir şey yok. Ne yazık ki, tanım gereği, hiç kimse onların geldiğini göremeyecek. Aynı şekilde, hiç kimse onların nasıl gerçekleştiğini asla anlayamayacak. Artık bunu anladığımıza göre, dikkatimizi bildiğimiz tehditlere çevirebilir ve gerçekten hazırlık yapabiliriz.

Bunlar, ne zaman olduğundan emin olmasak bile, esasen gerçekleşmesi kesin olan olaylardır. Birincisi, buna günlük olarak karşılaştığımız çok sayıda kriz dahildir. Örneğin, doğal afetler, küresel salgınlar, siber saldırılar ve ekonomik krizler. Taleb ayrıca siyah kuğu olayının sadece bizim bakış açımıza bağlı olduğunu da belirtiyor.

Bu nedenle, güvenlik açıklarımızı bireyler olarak ne kadar iyi tespit edip azaltabilirsek, o kadar az siyah kuğuyla karşılaşacağız. Ekipler, kuruluşlar ve ülkeler zayıflıklarını hafiflettiklerinde, daha az siyah kuğu ile karşı karşıya kalacaklar.