Omurilik Sıvısı: Merkezi Sinir Sisteminin Oluşumu

Omurilik sıvısı (CSF) insan vücudundaki en temel sıvılardan biridir. Bu sıvının temel fonksiyonu beyin dokusunu ve omurgayı korumaktır. Merkezi sinir sistemi, kafatası ve çevresindeki kemikler için yastık görevi görür. Normalde vücuttaki omurilik sıvısı miktarı 100-150 mililitre arasındadır.

Omurilik sıvısı şeffaf bir sıvıdır ve kimyasal içeriği serum sıvısından farklı iken, kan plazmasına benzerdir. Yoğunluğu suyun yoğunluğu ile aynıdır. Temel bileşenleri H2O, mineraller (sodyum, potasyum, kalsiyum, klor), inorganik tuzlar (fosfat) ve vitaminlerdir (özellikle B vitamini). Elektrolit, lökosit, aminoasit, nükleik asit içerir.

Hücre Dışı Bir Sıvı

Vücuttaki sıvılar hücre içi ve hücre dışı olmak üzere 4 bölgede bulunurlar. Vücuttaki suyun yaklaşık 2/3’ü hücre içi ya da intravasküler sıvı olarak görev alır. Bu sıvılar hücrenin sitoplazma kısmında yer alırlar. Geri kalanlar ise hücre dışında görev alırlar. Üç çeşit hücre dışı sıvı vardır:

• Kan plazması: Plazma, kanın sıvı kısmıdır. Damarlarda ve kalp boşluğunda bulunur.
• Dokular arasında bulunan sıvılar çatlaklarda ya da hücreler arası boşluklarda bulunurlar.
• Son olarak, omurilik sıvısı beyin ve omuriliği yıkar.

Şimdi, omurilik sıvısının içeriğini, lokalizasyonunu ve işlevini daha derin bir şekilde inceleyelim.

Lokalizasyon ve Dolaşım

Omurilik sıvısı, subaraknoid boşluk, beyin boşluğu ve omurilik merkez kanalından geçer. Bu alanları tek tek gözden geçirelim:

• Subaraknoid boşluk orta beyin zarı (araknoit) ve beyin ve omurilik iç zarı (pia mater) arasında yer alır. Pia mater beyin yüzeyi ile bağlantılıdır. Bu sebepten ötürü, omurilik sıvısının dolaştığı küçük alanlar kafatasını beyinden ayıran kısımlardır.
• Beyin boşluğu: Beyinde dört adet bağlantılı anatomik çukur yer almaktadır. Bu dört çukur birlikte omurilik sıvısının dolaştığı ventriküler sistemi oluştururlar.
• Omurilik merkez kanalı: Bu, tüm omurilik boyunca sıvının akmasını sağlayan kanaldır. 140 mililitreden fazla omurilik sıvısı içerir. Gri komisürün ortasında yer alır ve omuriliği ön ve arka kısımlara ayırır.

Sentez ve Omurilik Sıvısının Yolculuğu

Omurilik sıvısının çoğu, beyin boşluğunun koroid pleksusundaki kan plazmasından üretilir. Omurilik sıvısı sentezlendiğinde, beynin her iki lobunda da yer alan sıvı, yan boşluklara iletilir. Son olarak, interventriküler boşluklardan geçerek beyin ortasında yer alan üçüncü boşluğa ulaşır.

Buradan silvius kanalından geçerek üçgen şeklindeki beyin sapı ve beyinciğe çok yakın olan arka beyinde bulunan dördüncü boşluğa geçer. Yolculuk tamamlandığında, Magendie ve Luschka deliklerinden geçerek subaraknoid boşluğa ulaşır ve sıvı, tüm merkezi sinir sisteminde dolaşmış olur.

Son olarak, toplardamar sinüslerinde yeniden emilir (bu enerji gerektirmeyen pasif bir süreçtir). Normalde omurilik sıvısı neredeyse koroid pleksusla aynı hızda, çok hızlı bir şekilde yeniden emilir. Bu, kafatası içindeki basıncın sürekli olarak sabit kalmasını sağlar.

Omurilik sıvısı günde yaklaşık 6 ya da 7 kez yenilenir ve ortalama dolaşım süresi genellikle 3 saati geçmez. Omurilik sıvısının geçtiği kanal tıkandığında ve sıvı beynin bir kısmında biriktiğinde beyin su toplar. Bunun anlık bir sonucu olarak kafatası içindeki basınç artar.

Omurilik Sıvısının İşlevleri

Omurilik sıvısının pek çok farklı işlevi vardır:

• Merkezi sinir sistemini olası travma, felç ve darbelere karşı korur. Kafatası içindeki hareketlerde %97 oranında yastık görevi görür.
• İki farklı biyolojik işlevi vardır. İlk olarak, hormonların, antikorların ve akyuvarların sinir dokusuna iletilmesini sağladığı için vücudun beslenme işlevini yerine getirir. Bunun yanında, nöronal metabolik kalıntıları uzaklaştırdığından dolayı vücuttan gereksiz maddelerin atılmasını sağlar.
• Omurilik için elektriği yalıtma görevini görür.
• Bazı nörolojik hastalıkların, beyin ve omurilik zarındaki değişimlerin, subaraknoid kanamanın ya da omurilik tümörlerinin teşhis edilmesine yardımcı olur.
• Epidural anestezi yapılması için giriş kanalı görevi görür.

Gördüğünüz üzere, omurilik sıvısı merkezi sinir sisteminin bakımı ve korunması için gerekli bir sıvıdır. Sıvının yoğunluğundaki ya da miktarındaki küçük değişiklikler beyin fonksiyonlarında ciddi sonuçların meydana gelmesine sebep olabilir.