Omurilik: Anatomi Ve Fizyoloji

Omurilik, beyin ile birlikte, merkezi sinir sisteminin (MSS) bir parçasıdır. Boyu, yaklaşık olarak, kafatasının oksipital deliğinden bel omuruna kadar uzanır. 31 tane omurilik siniri, omurilik boyunca bağlanır. Merkezini nöronal cisimlerin bulunduğu gri madde oluşturur. Bu da, içerisinde aksonların bulunduğu beyaz madde ile çevrilidir. İlginç bir şekilde, omurilikteki gri ve beyaz maddenin dağılım şekli beynin tam tersidir. Öte yandan, omurga, destek bağ dokular, beyin ve omurilik zarları ve beyin-omurilik sıvısı, omuriliği korur. 

Omurilik çeşitli görevleri yerine getirir. Duyulardan bilgi alma ve işlemekle (yüzeysel bir şekilde) sorumludur. Ayrıca beyinden motor bilgi gönderir. Bu işlevler hayati önem taşır. Olası bir yaralanma, motor seviyede felç ya da hassasiyet kaybı gibi ciddi sorunlara yol açabilir. 

Gri madde

Bu gri madde, beyinde olanın aksine, omuriliğin iç kısmında bulunur; nöronal cisimlerin bulunduğu ve bilginin işlendiği yerde. Farklı boynuzlarla yapılandırılır: ventral, dorsal, lateral ve orta.

• Dorsal boynuz: duyulardan gelen bilgiden sorumludur.
• Orta bölge: nöronları birbirine bağlayan aracı nöronların bulunduğu yerdir.
• Lateral boynuz: sadece göğüs ve bel seviyesinde bulunur. Vücudun dengesinden sorumludur, otomatik sinir sistemini düzenleyerek bunu başarır.
• Ventral boynuz: motor bilgilerden sorumludur.

Tüm bunlara ek olarak, bu gri maddenin içinde farklı işlevlere sahip birçok çekirdek vardır:

• I-IV: dışsal duyumlardan sorumludur. Işık gibi dış uyaranlardan elde ettikleri duyuları kaydederler.
• V-VI: proprioseptif duyumlardan sorumludur. Dahili olarak üretilen uyaranları bildirirler.
• VIII: orta beyin ve beyincik arasındaki aktarımı gerçekleştirir. Orta beyinden gelen nöronların beyinciğe ya da aksi yöne gitmek için görev aldığı yerdir.
• IX: ana motor alanı. Motor korteksten gelen aşağı inen nöronal cisimlerin ve doğrudan hareket sinyallerinin bulunduğu yerdir.
• X: merkezi kanalı çevreleyen ve destek nöronları olan sinir bağ dokuyu içeren çekirdektir.

Omuriliğin gri maddesi, ilk olarak, motor ve duyusal bilgi için düzenleyici bir alandır. Ayrıca hedefe ulaşmadan önce bilgi üzerinde hızlı bir karar vermek zorundadır. İkincisi, çok acı veren bir uyarı almak gibi acil durumlarda refleks mekanizmalarını aktive etmek için gereklidir.

Ayrıca bakınız: Günümüzde Montessori Metodunun Etkileri

Beyaz madde

Omuriliğin beyaz maddesi, yukarı ve aşağı arasında bilgi akışını sağlayan liflerin (aksonların) bulunduğu yerdir. Ana işlevi bilgi göndermektir. Gri madde gibi, o da farklı bölgelere ayrılmıştır. Bu bölgeler:

• Dorsal sütun: Bedensel bilgi gönderir.
• Ventral ve lateral sütun: Beyinden kaslara bilgi göndermekten sorumlu, götürücü yollardır. Bunlar da motor sistemin bir parçasıdır.

Beyaz madde içerisinde farklı rotalar mevcuttur – yukarı çıkan ve aşağı inen. Yollar, bilginin dolaştığı iki yapının adını alır. Dahası, her yol farklı bilgileri taşır.

• İnce ve kama şeklinde: ellerin ayırt edici dokunuş ve hareketleriyle uğraşır.
• Ön ve arka spinoserebellar: kaslar, cilt, eklemler ve deri altındaki dokudan gelen bilinçsiz hareketler.
• Spino-olivar: her ne kadar bu yol var olsa da, işlevi tam olarak bilinmemektedir.
• Yanal omurilik-talamus: ağrılı ve termal duyumlar.
• Spinotektal: omurilik-işitsel refleksleri için getirici bilgi.
• Ön omurilik-talamus: hafif dokunma ve basınç.
• Ön ve arka korteks-omurilik: hareketlere çeviklik ve hız kazandırır.
• Tektospinal: görsel uyaranlardan hareketlere katılır.
• Vestibulospinal: dengenin korunmasından sorumludur.
• Olivospinal: motor nöronların aktivitesini etkiler.
• Rubrospinal: gerici kaslarının aktivitesini engeller.

Dolayısıyla, omuriliğin beyaz maddesi, birden fazla alan arasında iletişim kurarak motor ve duyusal bilgilerin çeşitli hareket ve duyumlarda iletilmesinden sorumludur.

Yukarı akış (duyusal)

Adından da anlaşılacağı gibi, yukarı çıkan yollar, dış duyular (dışsal bilgi) ya da iç uyaranlar (proprioseptif) tarafından toplanan bilgiyi, daha derin işlemlerin yürütüleceği yer olan serebral kortekse göndermekten sorumludur. Yukarı çıkan yolların çoğu, doğrudan koku alma soğanına giden koku uyarıcıları haricinde talamusta sona erer.

Yukarı çıkar, merkeze doğru yaklaşır, çevreden doğar ve daha yüksek noktalara bilgi sağlarlar. Sinir liflerinin bir kısmı omuriliğin farklı bölümlerini birbirine bağlar. Bu sırada, diğerleri, omurilikten üst merkezlere yükselir ve böylelikle onu beyne bağlar. Bilince ulaşabilen ya da ulaşamayan bilgiyi, iletirler.

En basit haliyle, bilince yükselen yol üç nörondan oluşur. Bununla birlikte, merkeze taşıyan bazı yollar bundan daha az ya da daha çok nöron kullanır. Yukarı çıkan yollarda bulunan nöronların çoğu dallanır; diğerleri ise refleks kas aktivitesinde yer alır.

Bunlar, aynı zamanda, bedensel reseptörlerden gelen bilgileri yönlendiren rotalar olarak da bilinir. Bu bilgilerin seyahat ettiği iki ana yol vardır:

• Nosiseptif yol: ağrı ve sıcaklık bilgilerini iletir.
• Mekanik yol: yüzeysel ve derin dokunuş, iç algı ve titreşim hakkında bilgi aktarır.

Ayrıca bakınız: Dengeli Düşünme: Dünyayla Uyumlu Bir Bakış Açısı

Aşağı akış (motor)

Piramidal yollar, piramitlerden geçen, aşağı inen (motor) sinir yollarıdır. Bunlar gönüllü, hızlı, çevik, ince ve hassas hareketlerden sorumludur. Bir hareketi uygulamak için bilgi göndermede yer alan üç nöron vardır ve bu devreyi takip ederler:

• Nöron 1: ön merkez ve ön motor korteksinde bulunan nöron.
• Nöron 2: yolda her zaman yer almaz. Aracı ya da bağlayıcı bir nörondur.
• Nöron 3: omuriliğin ön boynuzunda bulunur. Tüm piramidal yollar kontralaterallik gösterir, bu da, örneğin, sağ motor kortekste meydana gelen bir doku bozulmasının vücudun sol kısmında bir sakatlanmaya neden olacağı anlamına gelir.

Ekstrapiramidal yol istemsiz hareketlerden sorumludur ve omuriliğe doğru uzanan birtakım korteks altı yapıdan gelir. İstemsiz hareketlerin (kas elastikiyeti, uyanıklık seviyesi ve içgüdüsel davranış gibi) yürütülmesini düzenler. Piramidal sistemin aksine beyin zarında değil, çeşitli korteks altı yapılarda başlar.

Aşağı inen motor yolların bir diğer kritik işlevi, omurilikteki refleks devrelerini ayarlamaktır. Omurilik reflekslerinin uyum yeteneği davranışsal bağlama göre değiştirilebilir. Bazen kazanç (güç), hatta işaret (uzatmaya karşı esneme), hareketin koşullara uyum sağlaması için değiştirilmelidir. Aşağı inen yollar bu değişkenleri kontrol etmekle yükümlüdür.

Omuriliğin refleksleri

Refleks, sinir sisteminin en basit devresidir. Refleks, uyaranın enerjisini periferik getirici sinirlerde elektrik yüküne dönüştüren yapılar olan reseptörlerde başlar. Bunlar uyarıları, entegre merkeze, aracı nörona taşır. Daha sonra, bilgi, götürücü motor nöronlara geçer, böylece etkileyici (kas), refleks hareketini gerçekleştirir.

Bu hareketler refleks arkı sayesinde oluşur. Nöronun soması arka kökün sinir düğümünde bulunur, aracı nöron ile iletişim kurduğu dorsaldan geçer; ve söz konusu aracı nöron, bilgiyi bütünleştiren, onu ventral boyunda bulunan motor nörona ileten ve ventral kökten ayrılması ve sinir sinyalini kasılması için kasa ileten nörondur.

Kaynakça

• Carlson R. (2014). Davranış fizyolojisi. Madrid, İspanya: Pearson Eğitim
• Tortora G. J., Derrickson B. (2013). Anatomi ve Fizyoloji İlkeleri. Buenos Aires: Editorial Médica Panamericana
• Kandell E. R., Schwartz J. H. ve Jessell T. M. (2001). Nörobilim İlkeleri. Madrid: McGraw-Hill / Interamericana.