Hastalıklı Merak, Dijital Çağda Alışılmış Davranış

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Hastalıklı merak insan olmanın bir parçasıdır. Plutarch, bu marazi merakın mantığa itaatsizlik olduğunu ve herkesin bunu uyguladığını iddia etti. Yasak veya sosyal olarak kabul edilemez olan, hatta sapkınca olan şeylere bakmayı içerir.

Black Mirror dizisinin “Milli Marş (National Anthem)” adlı ilk ve oldukça tartışmalı bölümünü hatırlayabilirsiniz. Dizinin bu bölümü, son derece tartışmalı bir durum ortaya attı. İngiliz Kraliyet ailesinin bir üyesi kaçırılır. Onu yakalayanlar, yalnızca başbakan canlı televizyonda bir domuzla cinsel ilişkiye girerse onu serbest bırakacaklarını belirtirler.

Henüz izlememiş olabileceğinizden, herhangi bir spoiler vermeyeceğiz. Ancak kuşkusuz seyirci bu bölümü büyük bir merakla bekledi ve böylesine grotesk bir sahneyi izlemekten çekinmedi. Bu, izleyicide hastalıklı bir merak uyandırmak için medyanın ahlaki olarak doğru olanın ötesine geçtiği olgunun açık bir örneğidir.

Hastalıklı merak ve İnternet

Daha önce de belirttiğimiz gibi, herkes bir noktada hastalıklı bir merak yaşamıştır. Amsterdam Üniversitesinde yürütülen araştırmalar, insanların genellikle hastalıklı sahnelere gizlice ilgi duyduğunu gösteriyor. Aslında, bu içgüdüsel davranış repertuarımızın bir parçasını oluşturur.

Çalışma, bu tür davranışların İnternette sürekli olarak meydana geldiğini göstermektedir. Ayrıca, bu sadece pornografi ile ilgili değildir. Aslında, hastalıklı merak çok daha ileri gider. Örneğin, aktör Paul Walker bir araba kazasında öldüğünde, milyonlarca insan kazanın görüntüleri için İnternette arama yaptı.

Aynı şey Prenses Diana’nın ölümünde de oldu. Onlarca dergi kazanın fotoğraflarına ulaşmaya çalıştı. Onların nedeni açıktı. Fotoğrafları ele geçirebilselerdi, satışları tavan yapacaktı. Peki bu, insanların ahlaksız veya sapkın olduğunu mu gösterir? Gerçekte, bu tür davranışların gösterdiği şey, insan olmanın başka bir yanının daha olduğudur. Biraz sapkın bir taraf, İnternet tarafından çok iyi bilinen bir taraf.

Tıklama tuzağı

Bir sörfçü köpekbalığı saldırısına uğruyor. Ortadoğu’da yüzlerce kişinin öldüğü bir saldırı yapıldı. Görüntüler dehşet verici. Ünlülerin özel hayatlarında neler yaptıklarını gördüğünüz realite şovları. Fil Adam’ın tümörlerine benzer tümörleri olan nadir hastalıklı bir çocuk…

Binlerce örnek, medyanın ve sosyal medyanın izleyici sayılarını artırmak için insanların marazi merakını nasıl kullandığını gösteriyor. Sonra, elbette bir de tıklama tuzağı (clickbait) var. Bu, insanların sansasyonel manşetler tarafından cezbedilmesidir. Merakı çelinen okuyucu daha fazla bilgi için başka bir sayfaya giden belirli bir bağlantıya tıklamak zorunda bırakılır.

İnsan olmanın bu karanlık tarafına hitap eden birçok medya türü var. Ayrıca, bu yeni bir fenomen değil. Bir örnek 8 Nisan 1949’da San Marino, California’da meydana geldi. Üç yaşında bir kız olan Kathy Fiscus, terk edilmiş bir kuyuya düştü. Ülkenin dört bir yanındaki radyo spikerleri, ilerleyen 28 saat boyunca onu kurtarmak için yapılan başarısız girişimleri yayınladı.

Sonunda kuyudan çıkarıldı ama çoktan ölmüştü. Ancak, izleyici reytingleri o ana kadarki en yüksek reytinglerdi. O sırada haberler, George Gallup’un 1923’te yaptığı bir yorumu alıntılıyordu. Gallup, medyanın aslında haberleri raporlamakla ilgilenmediğini, gerçek amaçlarının insanların dikkatini çekmek ve bundan para kazanmak olduğunu söyledi. Bunu başarmalarının yolu, insanların hastalıklı merakını avlamaktan geçiyor.

Biyoloji, empati ve karanlık zevk arasındaki hastalıklı merak

Herkes aynı şekilde davranmaz. Örneğin, evinizin yakınında bir trafik kazası olursa herkes bakmayı tercih etmez. Onu görmeye gelenler ve ne pahasına olursa olsun ondan kaçınanlar olacak. Ancak, kendi evinizin mahremiyetinde, dizüstü bilgisayarınızda veya cep telefonunuzda tüm ahlaki engelleri aşabilir ve ne isterseniz izleyebilirsiniz.

Bunun içgüdüsel davranış repertuarımızın bir parçası olduğunu biliyoruz. Bununla birlikte, bu hangi amaca hizmet eder? Bazıları bu eylemin biyolojik bir amacı olduğunu öne sürüyor. Her gün görmediğiniz şeyleri görerek öğrenip anladığınızı iddia ediyorlar. Bir cesede bakmak buna bir örnektir. Bu, empati kurmak için de yapılır. Acı çeken kişiyi görmek istersiniz, böylece onu anlayabilir ve onunla duygusal olarak bağ kurabilirsiniz.

Ancak, bazı insanların kötü bir şey görmekten zevk aldığını da göz ardı edemeyiz. Bu durumlarda, sağlıklı ve sağlıksız hastalıklı merak arasında bir çizgi çizilmelidir. İkincisi, sapıklığın derinliklerine iner. Aslında, bu özel davranış bazen patolojiktir.

Carl Jung’un bir keresinde dediği gibi, hepimizin içinde bir parçamızı saklayan bir gölge vardır. Görünüşe göre hastalıklı merak bu karanlık tarafın bir parçasını oluşturuyor.