Biz: Kahkahadan Çığlıklara

Yazan ve doğrulayan film eleştirmeni Leah Padalino

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Biz, Jordan Peele’in en son sinematik sapkınlığı. Aslında kelimenin tam anlamıyla “sapkınlık” demek istemiyorum. Eleştirel terimlerle konuşursak, önceden belirlenmiş normlardan bir kopuş olduğunu düşünüyorum. Bu filmde, komedi ve korku yakın ilişki içerisindedir. Bazen saçma ve sık sık dahilik içeren bir film.

Geniş anlamda, bildiğimiz şekliyle kapitalizmin ve dünyanın derin bir eleştirisi olarak sonuçlanan hicivli karnavalesk bir katliam vardır.

Sinematografinin gücü, şeytani ikizlerin kullanımı, çok önemli anlardaki mizah ve ilk başta farketmeyeceğiniz politik bir metaforun parçası olarak metaforun mükemmel kullanımı… Bunlar filmle ilgili inanılmaz şeylerden sadece birkaçı.

İlk uzun metraj filmi Kapan‘da Jordan Peele çoğunlukla Amerikan toplumundaki ırkçılığa değindi. Fakat Biz‘de, hiç kimsenin canı bağışlanmıyor ve vizyonu çok daha geniş.

Çok travmatik bir geçmişe sahip bir annesi olan bir Amerikan ailesi bazı garip şeyler yaşar. Filmin tamamı bir gecede gerçekleşir. Karakterler, tatil evlerinin kapısında garip bir aile keşfediyor. Bu onların bir yansıması. Tıpkı bu aileye benziyorlar ama tam olarak barışçıl bir şekilde gelmiyorlar.

İsmin kendisi gibi, Biz de Amerika Birleşik Devletleri ile ilgili bir tür kelime oyunu (Filmin orijinal adı US, Birleşik Devletler kelimesinin kısaltması). Bu, özellikle şeytani ikiz: “Biz Amerikalıyız” dediğinde, filmin en önemli anlarından birinde netleşiyor. Evet, onlar Amerikalılar, tıpkı ana karakterler gibi. Ama onlar Amerikan Rüyası için ödenen bedeli temsil ediyor.

Biz: “İkiz” kavramı

“İkiz” ya da şeytani ikiz, sanat dünyasında, özellikle edebiyatta en çok kullanılan fikirlerden biri. Dualite kavramı ile karanlık ve kötülük arasında güçlü bir bağ var.

Bu fikir zaman içinde birçok farklı çağrışımda bulundu. Dostoyevski’nin Öteki‘de yaptığı şey Stevenson’ın Dr. Jekyll ve Bay Hyde‘da yaptığı şey ile aynı değildir.

Bir ikiz ayrıca, bazı belirsiz ve diğerleri daha belirgin olmak üzere birçok farklı formda olabilir. Aynalar, yansımalar, gölgeler veya şeytani bir ikiz şeklinde ortaya çıkabilir. Narcissus’un hikayesini düşünün. Kendi yansımasına bakma deneyimi bu temanın ilk örneklerinden biridir.

Jordan Peele, açıkça bu gelenek içinde çalışıyor, ancak onu yeniden icat ediyor ve modern zamanlar için güncelliyor. “İkizler” temasının ilk ipucu, ana karakterler bir aynalı salona geldiklerinde ortaya çıkar. Gerçekte hiçbir şeyi değiştirmezken aynı zamanda gerçeği çarpıtan o zorlu yerlerden biridir.

Aynalı salondayken, küçük bir kız ikizini görür fakat ikizinin yansıması yoktur. Aslında kızı aynı içinde olduğu gibi görüyor.

Bu şeytani bir ikiz mi? Peele’in Biz’de keşfettiği fikir ve ipuçları buradadır. Bu filmde hiçbir şeyin olduğu gibi görünmediğini ve hiçbir şeyin sadece bir tesadüf olmadığını gösteren iyi bir göstergedir. Dualite tüm film boyunca işlenen bir temadır. Bir kopyasına veya parodisine karşı oluşturulmuş “gerçek” bir dünyadır.

Ancak gelenek ve ikizlerin bu muhteşem kullanımı, bu filmdeki tek şaşırtıcı şey değildir. Ayrıca metafor harika bir biçimde kullanılır. Peele onu sonunda kendinize zarar vermenize yol açan bir tür çağdaş “William Wilson” olarak kullanır.

Bir metafor oyunu

Üzerinde sadece “Jeremiah 11:11” (Yeremyah 11:11)  yazan ve sürekli gördükleri tabelanın anlamı nedir? Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, İncildeki paragrafta şu şekilde yazdığı ortaya çıkar: “Bu yüzden RAB, ‘Kaçıp kurtulamayacakları bir yıkım getireceğim başlarına’ diyor, ‘Bana yakarsalar da onları dinlemeyeceğim.”

Filmde bizi yargılayan tanrılar yok, sadece tanrı olmaya çalışan insanlar vardır. Filmin merkezinde korkunç bir gerçek vardı ve ana karakterler için fazla umut yoktur. Bu alıntı, göreceğiniz şeyin bir özeti gibi, sadece sonunda öğreneceğiniz gizli gerçek gibidir.

Bazı noktalarda, Biz Alice Harikalar Diyarında’nın korkutucu bir versiyonu gibi gelebilir. Bunun dışında bir tavşan deliğinden düşmek veya bir aynaya bakmak yerine (bu bir şekilde gerçekleşmesine rağmen) bu filmin yaptığı şey korkunç bir gerçeği ortaya çıkarmaktır.

Filmdeki tavşanların ortaya çıkışı, bu şekilde düşündüğünüz zaman özellikle anlamlıdır. Alice Harikalar Diyarında’nın fantastik, yeraltı dünyasına bir göndermedir, ki bu da, Biz‘de gerçek dünyanın bir parodisi haline gelir.

Yakın geçmişe dair de bir ima vardır. 1980’lerde ABD’nin her yerinde Hands Across America adında bir kampanya vardı. Amaç bir insan zinciri oluşturmak ve ihtiyacı olan insanlar için para toplamaktı.

Kampanya büyük bir başarısızlıktı ve insanlar televizyonlarına geri dönmeye karar verdi. Bu aynı kampanya Biz‘de de olur. Ama burası huzurlu ve anlamsız bir davranış değildir, bir kan banyosudur.

Biz: Sosyopolitik yorum, hiciv ve korku arasında

Bu film korku türüne tam olarak uyuyor ve keskin bir kapitalizm eleştirisi geliştirmek için eski şeytani ikiz temasını kullanıyor. Peele’nin hızlı ritmi ve gözlerimizi yönlendirme kabiliyeti, filmi yalnızca belirli anlarda bile olsa, parçası olduğu türden uzaklaştırıyor.

En yoğun ve dramatik anda davul çalmasını bilen bir orkestra şefi gibi. En belirleyici anları en yoğun gürültüyle susturmasını biliyor. Ayrıca korku içinde mizaha da yer açıyor.

Biz‘deki mizah, sizi korkudan çıkarmanın, size nefes alma şansı tanımanın ve bir an için endişenizi gidermenin bir yoludur. Bu Biz’i, korku severler için ve hatta genellikle çok korkan insanlar için mükemmel bir film haline getirir.

Beni gerçekten korkutan pek fazla film yoktur. Ama itiraf etmeliyim ki, Biz beni gerçekten korkudan titretti. Tam korktuğum bir anda, biraz mizah ile kahkahalara kapıldım. Aynı zamanda, mizah oldukça fazla siyasi anlam da içeriyordu. Bu gizli yorum bu filmin büyük bir parçasıdır.

Kapan‘da olduğu gibi, Peele ırkçılığı eleştiriyor. Aynı zamanda siyahi aktörlerin rol alması da tesadüf değil. Hiçbir şey değilse bile, bu bir ayaklanmadır.

Sinemanın uzun zamandır beyazların dünyası olduğunu inkar etmek imkansızdır. Burada Peele, uzun süredir dışlananları savunuyor. Onları zengin bir beyaz aileye karşıt hale getirerek hala fazlasıyla eşitsizlik olduğunu hatırlatmanın bir yolu olarak kullanıyor.

Beyazlar olarak beyaz olmayan her şeye hayran kalmak gibi tehlikeli bir eğilimimiz var. Masum bir ilgi olduğunu düşünsek de, buna bağlı karanlık bir ırkçı tarih var ve bu göz ardı edemeyeceğimiz bir şey.

Ama Biz orada bitmiyor. Bu Kapan’ı tekrar çekmek anlamına gelirdi, fakat Peele daha da ileriye gitmek istedi. Ne de olsa, kapitalist dünya cildinizin hangi renkte olduğunu, cebinizde para olup olmadığını ya da eğlence satın alıp alamayacağınız ve maddi şeyler için para harcayıp harcayamayacağınızı umursamaz.

Günümüzde materyalizmin bu anlamdaki eleştirisi oldukça yaygındır, günlük eylemlerimizin çoğunun ne kadar saçma olduğu, senaryoda, sinematografisinde ve filmin her bir hücresinde yer almaktadır.

Biz, gerçekliğin, kapitalizmin ve “öteki”nin sorunlarına karşı ikiyüzlülüğümüzün karikatürize edilmiş bir halidir. Bunların hepsi, kitlesel bir çekiciliği, sizi kendi içine çekebilme ve bir sonraki korkunç şey gerçekleşene kadar sizi güldürme becerisine sahip bir film halinde karşınıza çıkar.

Kesinlikle 2019’un en iyi filmlerden biridir. Bu, pek çok konuda bir derstir ve kesinlikle dünyamızın bugünkü halini yansıtan kıyametimsi bir komedidir.