Zeki Beyinler ve Daha Büyük Nöronlar

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Tarafından yazılmıştır Valeria Sabater

Son Güncelleme: 14 Aralık, 2021

Beynin büyüklüğünün IQ ile bir ilgisi var mıdır? Bugüne dek bu soruya olumlu yanıt verilmiş ya da bu varsayım henüz kanıtlanmış değildir. Ancak son dönemde gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar en az bunun kadar ilgi çekici bir gerçeği gün yüzüne çıkarmıştır. Artık daha zeki insanların beyinlerindeki nöronların daha büyük boyuta sahip olduklarını biliyoruz. Bu sayede bilgiler çok daha hızlı bir biçimde iletilmekte ve fikirler çok daha çabuk bir şekilde üretilmektedir.

Bu oldukça ilginç görünen veri, akademik çevrelerin bir bölümünü rahatsız etmeye devam etmektedir. Bu çevrelere göre “boyutsal” değerleri “entelektüel performans” ile ilişkilendirmek, konuyu basite indirgemek anlamına gelmektedir. Çünkü ne olursa olsun zeka, ölçülmesi ve hatta tanımlanması bile çok karmaşık bir kavramdır. Bu nedenle de nöron boyutuna bakarak zeka seviyesine karar vermek mantıksız bir yaklaşım gibi görülmektedir.

Tüm bunlara rağmen bilimsel verilerin ortada olduğunu söylemek gerekir. İnsan Beyni Projesi (Human Brain Project) bünyesinde çalışan bilim insanları, beyin hücrelerinin boyutu ile bilişsel kapasite arasında doğrudan bir bağlantı bulunduğunu ortaya çıkarmışlardır. Bu bilgi aynı zamanda laboratuvar ortamında insan zekasının artırılması gibi pek çok yeni olasılığı da gündeme getirmektedir.

Yani bu durumun etik sonuçlarının ötesinde oldukça ilginç bir kapı araladığını söyleyebiliriz.

Bilimsel Verilere Göre Zeki İnsanların Beyin Hücreleri Daha Büyük

Amsterdam Üniversitesinden Dr. Natalia Goriounova’nın liderliğini yaptığı çalışma, bir insanın zeka seviyesi ile beyin hücrelerinin boyutu arasında doğrudan bir bağlantı bulunduğunu gösteren ilk çalışma olma özelliği taşımaktadır. Daha yoğun ve birbiri ile daha fazla bağlantıda olan hücrelere sahip insanlarda düşünsel potansiyel çok daha yüksek seviyelerdedir.

Beyinde 100 milyar civarında nöron olduğunu biliyoruz. Ve bu nöronların her biri birtakım kimyasal reaksiyonlar ve elektrik sinyalleri sayesinde bilgileri toplar, işler ve gönderirler. Bu yapının mekaniğini biliyor olmamıza rağmen beyin hücrelerinin büyüklüğünün bilişsel performansı etkilediğine yönelik şimdiye dek somut verilere sahip değildik.

Örnek olarak, patolog Thomas Harvey’nin 1955 yılında Albert Einstein’ın beynini otopsiden sonra çalması ve araştırması nedeniyle, bu bilim insanının beyni ile ilgili analiz verilerine sahibiz. Bu analizde, düzlemsel biliş ve matematiksel düşüncenin gelişiminden sorumlu olan prefrontal korteksin normalden daha fazla gelişmiş olduğu ortaya çıkarılmıştır.

Aynı zamanda izafiyet teorisinin babası olan Einstein’ın glia hücrelerinin de ortalamanın üzerinde bir büyüklüğe sahip oldukları görülmüştür. Bu yüzden günümüzde ortaya çıkarılan verilerle ilgili aslında çok daha önceki yıllardan küçük de olsa bazı ipuçlarına sahip olduğumuzu söyleyebiliriz.

Frontal Korteks ve Temporal Loblar: Daha Büyük Nöronlar

Amsterdam Üniversitesinde yapılan çalışma sadece zeki insanların daha büyük nöronlara sahip olduklarını ortaya koymamıştır. Aynı zamanda beyin hücrelerinin büyük çoğunluğunun olduğu bölgelerde (prefrontal korteks ve temporal loblar) daha gelişmiş bir ağ yapısı da bulunmaktadır.

Yani nöronlar sadece boyut olarak büyük değil aynı zamanda etraflarında çok sayıda nöronun bulunması nedeniyle birbirleri arasındaki bağlantı da çok daha iyi seviyededir. Tüm bu özellikler sayesinde beyinde bilgi akışı daha hızlı bir biçimde gerçekleşir. Benzer şekilde, Einstein’ın beyninde de görüldüğü gibi zeki insanlarda prefrontal korteks ve temporal loblar daha yoğun ve daha büyüktür.

Zeki İnsanların Beyinlerindeki Nöronlar Neden Daha Büyüktür?

Bu bilgileri okuyunca insanın aklına ilk gelen soru elbette zeki insanların nöronlarının neden daha büyük olduğudur. Normalden daha büyük beyin hücreleri için özel bir şey yapmak gerekir mi? Acaba bunu kas dokusuna benzetmek mümkün müdür? Yani ne kadar çok egzersiz yaparsanız daha büyük nöronlara sahip olabilir misiniz?

İnsan Beyni Projesinin bize söylediği şey, bu özelliğin genetik faktörlere ve henüz tam olarak aydınlatılamayan çeşitli süreçlere dayandığıdır. Bunun için Amsterdam Üniversitesi tarafından yapılan çalışmada aktif durumda bulunan “canlı” nöronların detaylı olarak analizi yapılmıştır.

Bunu gerçekleştirmek için tümör ya da epilepsi hastalığından dolayı ameliyat olmak durumunda kalan bir grup insan incelenmiştir. Ameliyattan önce bu kişilere bir zeka testi yapılarak daha yüksek kapasiteye sahip olanlar bulunmuştur. Daha sonra ameliyat esnasında bu kişilerin prefrontal korteks ve temporal loblarından alınan küçük örnekler incelenmiştir.

Bu kişilerde daha büyük hücrelere ek olarak çok daha yüksek aksiyon potansiyelinin (hücre çeperi boyunca ilerleyen elektrik dalgaları) çok daha fazla olduğu görülmüştür. Daha sonra ise en zeki insanlarda bulunduğu belirlenen daha büyük beyin hücrelerinin ortaya çıkma nedenlerinin neler olabileceğine yönelik çalışmalar yapılmıştır.

Sonuçları henüz yayımlanmayan bu çalışmada şu ana dek belirli bir sonuca ulaşacak veriler elde edilememiştir.

Bu Buluşun Gelecekte Olası Sonuçları Neler Olabilir?

Acaba zeki mi doğarız yoksa farklı uyarıcılar ve içinde bulunduğumuz ortam sayesinde mi zeki insanlar haline geliriz? Bu kadim soruyu bilim dünyası kendine uzun zamandır sormaktadır. Bugün zekanın iki türü olduğunu biliyoruz: Birincisi akışkan zeka, diğer ise kristalleşmiş zekadır.

Bunlardan birincisi doğuştan gelen bir kapasiteyken, ikincisi ise öğrenme ve tecrübe sonucunda edinilen bir özelliktir. Ancak hiçbiri baştan belirlenmiş bir sınıra sahip değildir. Peki bu bilgiler ışığında yukarıda değindiğimiz araştırma ne anlama gelir? Zeki insanların nöronlarının daha büyük olması ve bu nöronlar arasında daha fazla bağlantı bulunmasının ne gibi sonuçları olabilir?

Bu noktada Antwerp Üniversitesinde görevli profesör ve yazar Michele Giugliano’nun geleceğe yönelik beklentiler içeren bir konuya işaret ettiğini vurgulamamız gerekir. Yazara göre belki de yakın bir gelecekte embriyo ve pluripotent hücre köklerini kullanarak daha büyük beyin hücreleri üretme şansına sahip olabiliriz. Bu sayede umut vaat eden ve sadece zeki olmanın ötesinde çok önemli bir şey elde etmemiz mümkün olabilir. Beyni oluşturan yapıları yeniden restore edebilir ve kazalar ya da yaşlılıktan kaynaklı bilişsel problemleri azaltabiliriz. Bu yüzden konuyla ilgili olarak yapılacak çalışmalar ve elde edilecek verileri yakından izlemeye devam edeceğiz.