Somatik Sinir Sistemi: Özellikleri ve İşlevleri

Yazan ve doğrulayan psikolog Paula Villasante

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Sinir sisteminin ana işlevi iletişimdir. Uzmanlar sinir sistemini somatik sinir sistemi (SSS) ve otonom sinir sistemi (OSS) olarak ikiye ayırır.

Somatik sinir sistemi karmaşık bir sistemdir. Sinir sisteminin merkezi sinir sistemine duyusal bilgileri taşımak ile yükümlü olan kısmıdır. Diğer bir deyişle, somatik sinir sistemi vücut ile dış çevre arasındaki iletişimden sorumludur. Diğer yandan, otonom sinir sistemi organlar arasındaki iletişimden sorumludur. Bu, vücudun homeostazda kalmasını sağlayan mekanizmadır.

Somatik sinir sistemi iskelet kasları yolu ile hareket eder. İstekli eylemler ve refleksleri düzenler. Bu sistem reseptörleri aracılığı ile ortaya çıkan değişiklikleri algılar. Bundan dolayı somatik sinir sistemi içerisinde bulunan motor lifler otonom sinir sisteminde bulunanlardan biraz farklı özelliklere sahiptir:

• Öncelikle sistemin gangliyaları yoktur.
• Sinirsel segmentler merkezi sinir sistemi içerisinde bulunur. Dahası, efektörlere (iskelet kasları) ulaşana kadar bilgiyi kesintisiz bir şekilde taşırlar.
• Ayrıca iletim hızları çok daha yüksektir.

Somatik sinir sistemi efektörleri uyarabilir de uyarmayabilir de, ancak bir engel oluşturmaz.

Somatik Sinir Sisteminin Duyusal Yolları

Bir hissi algılayabilmeniz için bilginin serebral kortekse ulaşmış olması gereklidir. Yani, yol, periferik sinir sistemini merkezi sinir sistemine bağlayan bir grup nörondan geçe bilgilerin gittiği yoldur.

Duyusal bir uyaranın varış noktasına yani merkezi sinir sistemine ulaşması için reseptörlerden merkezi sinir sistemine gitmesi gerekmektedir. Uyaran bunu üç nöron ile kurduğu bağlantı sayesinde yapar. Somatosensori kortekste vücudun farklı kısımlarının hassaslığı ile orantılı bir temsil de bulunmaktadır (1). Bu temsilde bölgelerin hepsinin boyutu aynı değildir. Parmak uçları ve dudaklar gibi bölgeler bu temsilde en fazla yer kaplayan bölgelerdir.

Duyusal yollar çeşitli türlerdedir. Yönettikleri duyuların yaklaşımına göre uzmanlar bu yolları aşağıdaki gruplara ayırır:

• Hassas dokunma yolları – Ayrımcı veya epikritik hassasiyet.
• Hassas olmayan dokunma yolları – Hassas olmayan veya protopatik hassasiyet.
• Acı ve sıcaklık yolları. 
• Propriyoseptif yollar – Vücudun pozisyonu.

Uyaranlara Bağlı Sinirsel Yollar

Sinirsel yolları adlandırmanın bir yolu da onları uyaranın kaynağına göre sınıflandırmaktır:

• Eksteroseptif yollar. Deriden gelen bilgileri aktarırlar.
• İnteroseptif yollar. İç organlar ile ilgili bilgileri aktarırlar.
• Propriyoseptif yollar. Bu yollar kas-iskelet sisteminden gelen bilgileri aktarırlar.

Sinirsel uyarılar hisleri iletmek için üç sinirsel aktarımdan geçer:

• Birinci derece nöronlar. Vücudun çevresinden gelen bilgileri gönderirler.
• İkinci derece nöronlar. Bu nöronlar omuriliğin posterior hornunda veya gövdede bulunurlar. Talamus veya gövdeden gelen sinir uyarılarını iletmekten sorumludurlar. Burası üçüncü derece nöronlar ile sinaps yapılan yerdir.
• Üçüncü derece nöronlar. Bunlar talamik aktarım nöronlarıdır. İşlevleri sinirsel uyarıları beynin yan lobundaki Rolando yarığının arkasında bulunan somatosensör bölgelere aktarmaktır.

Hissin yorumlandığı yer olan kortekse ulaşmadan önce talamus tüm duyusal bilgileri işler (kokusal bilgiler haricinde). Sonrasında bu bilgiler hassasiyetlerin normalde işlendiği paryetal kortekse entegre edilir.

Motor Yolları

Bir şeyi kavramak için elinizi uzattığınızda bu zihinsel süreç kaslarınızın kasılması ve gevşemesini gerektirir. Bu durumda eldeki kasların yanında kol kaslarının da bunları yapması gerekir.

Motor yolları da bu hareketlerin yapılmasında rol oynar. Motor yolları sinirsel uyarıları merkezi sinir sisteminden iskelet kaslarına (somatik efektörler) iletirler. Vücut bu süreci gerçekleştirmek için motor nöronlarını kullanır. Bu nöronlar omurganın ön boynuzunda bulunur.

Uzmanlar motor sinir sistemini sinirlerin başlayıp bittiği yerlere göre üçe bölerler:

• Kortikojenik veya kortikonükleer. Bunların hedefi kranial sinirlerin motor nöronlarıdır. Diğer bir deyişle bu yol yüz kaslarını kontrol eden yoldur.
• Jukstapiramidal. Sinirler frontal beyin kıvrımının dördüncü alanında başlar. Hedefleri ise bulber retiküler oluşumdur.
• Piramidal ya da kortikospinal sistem. Bu sistem ön boynuzun nöronlarını bulunduran korteksi omurgaya bağlar. Bu bağlantı ile gövde, boyun ve uzuvlardaki kasları kontrol eder.

Bundan dolayı somatik sinir sistemi de karmaşık bir sistemdir. Merkezi sinir sisteminin hareket etmesini sağlamak için çeşitli bağlantılar kurması gerekir. Aynı şey biri size dokunduğunda veya bir nesne ile temas ettiğinizde de olur çünkü bu şeylerde birçok nöron ve bölge aynı anda çalışmak durumundadır.