Monoaminler ve İşlevleri

Yazan ve doğrulayan psikolog Cristina Roda Rivera

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Nörotransmitterler insanların refahı için gereklidir. Örneğin, onlar sayesinde beynimiz vücudun diğer bölümleriyle iletişim kurabilir. Bununla birlikte monoaminler, nörotransmitterlerin nörofizyolojik sınıflandırması içinde bulunur.

Monoaminlerin ana özelliği, tüm merkezi sinir sistemi boyunca ve ayrıca çevresel sinir sistemi boyunca dağılmış olmalarıdır. Temelde nörotransmitter olsalar da, çeşitli nöromodülasyon fonksiyonlarına sahiptirler.

Monoaminler, yürüttüğümüz karmaşık faaliyetlerin her biri için bilgi içeren sinaptik malzemeleri alır ve serbest bırakır. Mikroskobik boyutlarına rağmen dikkat, duygusal durumlar ve içgüdüsel fonksiyonlar gibi fonksiyonları düzenleyebilirler.

Monoaminler ve İşlevleri

Çeşitli psikiyatrik bozukluklar, monoamin grubunda nörotransmitterlerin düzenlenmesinin kesintiye uğraması ile karakterizedir. Aslında, birçok psikotrop ilaç (davranış veya ruh halini etkiler) sentezlerinin, depolanmalarının veya bozulmalarının bir veya daha fazla aşamasını etkiler.

Bu anlamda, bazı antidepresanlar monoaminoksidaz inhibitörleri (MAOI) olarak işlev görür. Bu, monoaminlerin katabolizması için gerekli bir enzimdir.

Beyindeki birkaç sinir sistemi monoaminler üretir. Bu nedenle, monoaminerjik nöronlar beynin büyük bölgelerinin işlevlerini modüle etmeye yarar; bunu belirli beyin aktivitelerinin hareketliliğini artırarak veya azaltarak yaparlar.

Monoamin türleri: Katekolaminler ve indolaminler

İki monoamin alt sınıfı vardır. İlk önce katekolaminler bulunur. İkincisi, indolaminlerdir. Katekolaminler içinde norepinefrin, dopamin ve adrenalin olarak üç nörotransmitter bulunur. İndolaminler kategorisinde sadece bir adet nörotransmitter yani serotonin ve bir hormon, yani melatonin vardır.

Katekolaminler

Tirosinin metabolizması ile katekolaminleri elde ederiz. Katekolaminlerin katabolizmasında rol oynayan iki ana enzim monoamin oksidaz (MAO) ve katekol O-metiltransferazdır (COMT). Birincisi sinir uçlarında bulunurken, ikincisi tüm dokularda bulunur. Bu iki enzimin salınması birçok psikotropik tedavinin amacıdır.

Dopamin (DA)

Nörotransmitter dopamin, diyet proteininin bir bileşeni olan amino asit tirosinden belirli sinir hücreleri tarafından sentezlenir. Kas hareketini, doku büyümesini ve bağışıklık sisteminin çalışmasını etkiler.

Beynin dopaminerjik ağları ile keşif, gözetim, zevk arayışı ve cezadan kaçınma gibi belirli davranışlar arasında yakın bir ilişki vardır. Öte yandan, melankolik depresyonlarda düşük dopaminerjik aktivite, motor ve inisiyatif aktivitesinde azalma ile karakterize edilir.

Ayrıca eroin, kokain ve seks gibi zevk sağlayan ürünler ve faaliyetler bazı dopaminerjik sistemleri aktive eder. Bu nedenle, L-Dopa veya amfetamin gibi dopamin seviyelerini artıran ilaçlar da saldırganlığı, cinsel aktiviteyi ve girişimi artırır.

Adrenalin (A)

Epinefrin olarak da bilinen adrenalin, insan vücudunun farklı süreçleri düzenlemek için kullandığı polivalan maddelerden biridir.

Bir yandan, vücudun farklı bölgelerine ulaşmak ve görevlerini yerine getirmek için kandan geçmesi nedeniyle bir hormondur. Öte yandan, bir nörotransmitterdir, yani nöronal iletişimde bir aracı görevi görür.

Adrenalin, uyanık ve aktif olmanın önemli olduğu durumlarda vücudun salgıladığı bir hormon ve nörotransmitterdir. Başka bir deyişle, adrenalin vücudu hızlı tepki vermeye hazırlar. Özellikle, vücut yakınlarda bir tehdit tespit ettiğinde daha fazla adrenalin serbest bırakır.

Noradrenalin (NA)

Ana noradrenerjik nöronlar, locus coeruleus (beynin noradrenalin deposu olarak bilinen bölgesi) ve beyin sapı çekirdeğinde bulunur. Aynı zamanda, orta beyin ve uç beyin üzerinde yaygın olarak yansıtılır. Bu nöronların uyku modülasyonunda önemli bir rolü vardır.

Farelerle yapılan araştırmalar, norepinefrin nöronlarının (locus coeruleus) tabanının yok edilmesinin, korkunun tamamen ortadan kalkmasına yol açtığını gösterdi. İnsanlarda norepinefrindeki azalma, yeni bilgi ve çağrışımların kazanılmasını etkiler. Bununla birlikte, kafein tüketmek beyindeki norepinefrini artırır ve tekrarlayan, sıkıcı ve ödülsüz görevleri yerine getirme yeteneğini artırır.

Depresyondaki kişilere tirozin verilmesi norepinefrin sekresyonunu artırır. Bu tedavi, bu bozukluğun hedonik bileşenini geliştirir.

Sonuç olarak, norepinefrin uyanışı, öğrenme süreçlerini, sosyalliği, duygusal ipuçlarına duyarlılığı ve cinsel arzuyu teşvik ediyor gibi görünmektedir. Aksine, norepinefrin sentezinde veya salınmasında bir kesinti olduğunda, geri çekilme, kopma, demotivasyon, depresyon ve düşük libido ortaya çıkabilir.

İndolaminler

İndolaminler, bir indol grubu içeren nörotransmitterlerdir. Bu grupta serotonin ve melatonin bulunur.

Serotonin

Yüksek serotonerjik nöron yoğunluğuna sahip beyin bölgelerinin tahrip edilmesi, davranış üzerinde refleksif kontrolün devre dışı kalmasına yol açar. Başka bir deyişle, getirebilecekleri sonuçlara bakılmaksızın dürtülerin ortaya çıkışına yol açar.

Yiyecek almaya çalışan bir fareye elektrik şoku verildiğinde, 12 testten sonra yiyecek almaya çalışmaya son verir. Bununla birlikte, düşük serotonin seviyelerinde, 200 şoktan sonra da yiyecek almaya çalışmaya devam etmiştir.

Fareler ve sıçanlar genellikle bir kafeste sorunsuz bir şekilde bir arada yaşayabilirler. Bununla birlikte, serotonin seviyeleri anormal derecede düşük olduğunda, sıçanlar kesinlikle fareleri öldürmeye çalışacaktır. Serotonin tükenmesi ayrıca cinsel aktivitenin dezinhibisyonuna yol açar.

İnsanlarda, çok düşük serotonin seviyeleri genellikle dürtüsel, agresif ve hatta çok şiddetli davranışlarla ilişkilidir. Bu özellikle şiddetli intihar şekillerinde geçerlidir.

Markus Kruesi’nin Chicago Illinois Üniversitesinden ekibi, çocuklarda düşük serotonin düzeylerinin suç veya intihar davranışının en güçlü ön göstergesi olduğunu bulmuştur.

Melatonin

Melatonin uykuyu etkileyen bir hormondur. Beyindeki melatonin üretimi ve salınımı günün zamanı ile ilgilidir. Temel olarak, karanlıkla artar ve ışık olduğunda azalır. Melatonin üretiminin yaşla birlikte azaldığını da belirtmek önemlidir.

Melatonin ayrıca, genellikle insanların ağızdan alabileceği tablet formunda bir takviye olarak da mevcuttur. Çoğu melatonin takviyesi bir laboratuvarda üretilir. Birçok kişi uykusuzluk ve jet lag gibi uyku bozuklukları ile mücadele etmek için melatonin kullanır.