Kırık Camlar Teorisi

Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas

Tarafından yazılmıştır Roberto Muelas Lobato

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Kırık camlar teorisi bir çevredeki eksikliklerin insanların hiçbir kanun veya düzen yokmuş gibi hissetmesine yol açtığını söyler. Ortada kanun ve düzen olmayınca da insanlar keyiflerine göre davranabilirler. Kurallar olmazsa vandalizm ve mülklerin imha edilmesi dahil her şey ortaya yaşanabilir.

Diyelim ki kaldırımda sigara içiyorsunuz. Sigarayı bitirdiniz. İzmaritini nereye atarsınız? Eğer yerde hiçbir çöpün olmadığı temiz bir kaldırımdaysanız büyük ihtimalle izmariti karşınıza bir çöp kutusu çıktığında onun içine atarsınız.

Ancak cadde sigara izmaritleriyle doluysa, bir çöp kutusu bulmak için uğraşmazsınız. İzmariti diğerlerinin yanına, yere atarsınız. En azından yapılan çalışmalar böyle söylüyor.

Kırık araba camları

Sosyal psikolojinin en ünlü deneylerinden Stanford hapishane deneyini gerçekleştiren profesör Phillip Zimbardo, aynı derecede değerli ancak daha az bilinen bir deney daha yaptı. Deney iki terkedilmiş arabayı caddenin ortasında bırakmaktan oluşuyordu. Tek fark bir arabanın sorunlu fakir bir mahallede, diğerinin ise zengin bir mahallede bırakılmış olmasıydı.

Bir toplulukta bozulma başlamışsa ve bu kimsenin umrunda değilse suç vakaları ortaya çıkmaya başlar.

Arabalara ne mi oldu? Her şey düşündüğünüz gibi oldu. Fakir mahalledeki araba birkaç saat içinde tahrip edildi. Diğer arabaya ise kimse dokunmadı. Bundan çıkan en mantıklı sonuç yoksulluğun ve dışlanmanın suça sebep olduğu. Ancak kesin bir açıklamaya gitme konusunda şüpheci davranmayı seçen profesör Zimbardo, araştırmasına devam etti.

Bir sonraki adımı arabayı değiştirmek oldu. Zengin mahalledeki arabanın camlarını kırdı. Peki, böyle olunca ne oldu? Yoksul mahallede yaşananların aynısı tekrarlandı. Birkaç saat içinde iki araba da aynı duruma gelmişti.

Zimbardo nasıl bir sonuca ulaştı? Kırık camlar teorisini ortaya koydu. Vandalizme yol açan tek sebep dışlanma değildi. Çevre de önemli bir rol oynamıştı. Arabanın kırık camları bozulma, kayıtsızlık, umursamazlık varmış gibi bir imaj yarattı. Kanun, düzen veya kurallar yokmuş gibi bir yanılgıya düşülmesine sebep oldu. Kırık cam, yoksul mahallede olduğu gibi, her şeyin yaşanabileceği bir yer hissini verdi.

Metronun kırık camları

Kırık camlar teorisi, New York’un en tehlikeli yerlerinden biri olan metronun değiştirilmesi için çıkış noktası oldu. Metroyu düzelttiler, temizlediler ve duvar yazılarından kurtardılar. Görevliler en ufak bir hırsızlığı bile rapor etmeye başladılar. Metroya binen herkesin ücreti ödemesi sağlandı. Sonuç olarak metro daha güvenli bir yer haline geldi.

Eğer çocukların şiddet dolu tutumları normal gibi görmesine izin verirsek, yetişkin olduklarında şiddete karşı daha toleranslı olurlar.

Metroda elde edilen başarıdan sonra New York’ta “sıfır tolerans” politikası uygulanmaya başladı. Herhangi bir kanunu ve kuralı ihlal etmek yasaklandı. Ayrıca temiz bir çevre teşvik edildi. Topluluklarda düzenin sağlanması için çalışıldı. Tartışmalı da olsa, sonunda New York’ta suç oranı düştü.

Evdeki kırık camlar

Gördüğünüz gibi eğer bir cam kırılırsa ve kimse onu onarmazsa, sonrasında neler olacağını tahmin edebiliriz. Eğer bir çevrede bozulma belirtileri ortaya çıkmaya başlamışsa bir sonraki aşama kurallara uyulmaması veya vandalizm olur.

İçinde bulunduğumuz çevre bizi etkiler. Kusurları olmayan temiz bir çevreye sahip olmak daha iyi toplulukların oluşmasına katkı sağlayabilir. Bunun yanında kırık camlar teorisine her ortamda başvurulabilir. Eğer tabakları yıkamadan günlerce lavaboda bırakırsanız…

Bu teoriye göre, ufacık bile olsa bir kural ihlalinin (yasa dışı park etmek, hız sınırını aşmak, kırmızı ışıklarda geçmek) cezalandırılmaması, daha büyük kural ihlallerine ve daha ciddi suçlara yol açacaktır.

Kırık camlar teorisi küçük sorunların yasaların ihlal edilmesine yol açabileceğini söyler. Küçük bir hırsızlığın görmezden gelinmesi daha büyük bir hırsızlığa hatta yolsuzluğa yol açabilir. Kuralları net bir şekilde koymak ve istisnai durumları açık bir şekilde belirtmek – geç kalınmadığı sürece – uygulanabilecek çözümlerden biri olabilir.