İnsanlar Neden Sahte Bilime İnanır?

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Alicia Escaño Hidalgo

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Eğitimli ve her türlü bilgiye erişim imkânı olan insanların sahte bilime nasıl olup da kandıkları konusu oldukça komik. Homeopati, reiki ve astroloji gibi alanlar gerçeklerle ve gerçek bilimle cevap aramayan birçok insanın ilgisini çekiyor.

Psikologlar, bilim insanları ve sosyologlar insanların neden kanıtlanamayan şeylere inandığını halen merak ediyor. Bilimsel yazar ve tarihçi Michael Shermer Why People Believe Weird Things: Pseudoscience, Superstition, and Other Confusions of Our Time (İnsanlar Neden Saçma Şeylere İnanır) adlı kitabında bu konudan da söz ediyor.

Eleştirel düşünme eksikliği, az okuma, çok televizyon izleme, bilimsen korkma ve kişinin eğitim düzeyi gibi birçok neden sunuyor. Ancak daha da şaşırtıcı bir neden varmış gibi görünüyor: insanlar yalan yöntemlere inanıyor çünkü bu daha iyi hissettiriyor. İnsanlar sözde bilimi seviyor çünkü rahatlamış hissediyor.

Bir şeyin ilgimizi çekme nedeni aslında çok basittir: pozitif bir itici güç olması. Ve kendini bu kanıtlanamaz sahte bilime adayan kişiler neden bahsettiğimizi çok iyi biliyor.

Sahte bilimin rahatlatıcılığı

İnsanlar sahte bilimle rahatlıyor çünkü bunların uygulaması kolay yöntemler olduğunu düşünüyor. Örneğin psikolojik tedavi uygulamak gerekse kişi bununla ilgili bilimsel teorileri bilmek zorundadır. Her zaman tatmin edici olmasa da eninde sonunda rahatsızlık giderilir.

Öte yandan sahte bilimde korkmazsınız. Peki ne olur? Kişi konfor alanında ayrılmadığı için içi rahattır. Terapide gerekecek işlerle ilgilenmez ya da ilaç tedavisinin yan etkileriyle uğraşmazlar.

Bu bir tedavi değildir ama sahte bilim sayesinde kişi fedakârlık ve çaba göstermeden kolayca sorunundan kurtulduğunu düşünür. Bu nedenle hasta ya da müşteri kendisine yardım edecek tek çözümün bu olduğunu düşünür.

Hastalığını ya da sorununu gerçek anlamda çözemediğinde ise kişi çare olmadığını düşünmeye başlar. Ancak gerçek bambaşkadır. Aslında gerçek profesyonellere şans tanınmadığı için böyle olmuştur.

Sahte bilim bazen düşündüğümüz ile gerçekten ne yaptığımız arasındaki çelişki olan bilişsel uyumsuzluğu hafifletmeye yardımcı olur. Çare olmadığını düşünmek zorlu bir çözüm sürecine girmekten daha kolay görünür. İnsanların asıl aradığı şey dayanağı olmasa bile bir şeye inanmaktır.

Öte yandan sahte bilim sadece hasta ya da müşteri olan kişi için kolaylık sağlamaz. Bunu uygulayan insanlar da aslında çaba harcamadan “uzman” olmuş olurlar. Yıllarca okuyup meslek edinmelerine ihtiyaç duymadan sadece başkalarından öğrenerek bunu yapabilirler. Kendilerini önemli hissettikleri bir durumun içine girmiş olurlar. Bundan sonra ise yaptıkları sahte bilime daha da kuvvetle inanmaya başlarlar.

Sahte bilim ve umutsuzluk

Sahte bilim sadece bilişsel uyumsuzluk ya da rahatlıktan daha fazlası gibi görünüyor. Umutsuz insanlar dünyada dertlerine çare olmadığını, hastalıkları için bir tedavi bulunmadığını ve alternatif bir çıkış olmadığını düşünürler.

İnsanın kaybedecek bir şeyi olmadığında ya yap ya da öl diye düşünür. Sonuçları pek az düşünerek hareket eder. Problem çoğu zaman sonuçların hastayı daha da kötüye götürmesidir.

Sahte bilim iatrogenesis denilen yanlış tıbbi uygulama veya hekim hatasından kaynaklanan hastalığa ve ekonomik çöküşe neden olabilir.

Sahte bilimin aradığı güvensiz, umutsuzluğa kapılmış ve her şeye inanabilecek kadar çaresiz insanlardır.

Belki de insanlar hayatın bizi geri düşürmesine alışsa her şey daha da basitleşebilir. Sadece bilimin çözüm getirecek araç olduğu unutulmamalıdır. Bu hem psikolojik hem de fiziksel sorunlar için geçerlidir.

Burada sorunun kaynağı cahil olmak değil tam olarak bilgiye sahip olmamaktır. Bu nedenle bir uzmana danışmadan veya karar vermeden önce bilimsel çalışmaları araştırıp öğrenmek çok önemlidir.

Gerçekçi düşünmeyi ve somut kanıtlara güvenmeyi öğrenmeyi deneyin. Uzmanlar her gün çözümler, nedenler ve gerçekleri öğrenmek için çalışıyorlar… Bunun dışındaki her şey ise aldatmacadan başka bir şey değil.