İçe Dönük Davranış Türleri
İçe dönük bir davranışı tanımlayan faktörler, aslında bir kişinin sosyalleşme anlamındaki tutum ve davranışlarından çok daha fazlasını içerir.
Bu gerçek, Susan Cain’in The Quiet Revolution adlı sitesinde yer alan 10 soruluk içe dönük – dışa dönük testi ile ortaya konmaktadır. Bu testte içe dönüklüğün farklı boyutları analiz ederek bu kavramın tanımının artık güncellendiğini keşfediyoruz.
Yıllara önce içe dönüklük konusunda, “Yalnız kalmaktan hoşlanıyorum. / İnsanlarla bir arada olmaktan hoşlanıyorum.” temeline dayanan bir araştırma yapılmıştır. Bu bağlamda içe dönük davranışların, dışa dönük davranışlara göre çok daha fazla sayıda detay ve farklılık içerdiği ortaya çıkarılmıştır.
Yani içe dönük insanlardan oluşan bir grup içinde pek de bulunması mümkün olmayan sosyalleşme tercihlerine rastlamak olasıdır. Bundan dolayı bu insanlar evde kalmayı tercih edebilirler.
Bu tip insanlar birbirleri ile birlikte olmaktan çok hoşlanırlar. Ancak bu hoşlanma durumu, dışa dönük insanlardan çok farklı özelliklere sahiptir. Tüm bunların da ötesinde belirli aktivitelere yönelik tercihleri diğer insanlarda olduğu gibi zaman içerisinde farklılıklar gösterebilir.
İçe Dönük Davranış Biçimleri ve Farklı Türleri
1920’li yıllarda Carl Gustav Jung, içe dönük/dışa dönük ayrımını ortaya koymuştur. Buna rağmen, bu ayrımın psikolojide yaygın olarak kullanılmaya başlanması 1940’lı yılları bulmuştur.
Bu ayrım özellikle kişilik alanında yapılan çalışmalarda araştırılmaya başlanmıştır. Jung ayrıca üçüncü bir kişilik türü bulmuş olsa da bunu hiçbir zaman sınıflandırmamıştır.
Günümüzde ambivert olarak kullanılan ve hem içe kapanık hem de dışa dönük insanlar için kullanılan bir terim bulunmaktadır. Yani bu tür insanlar içe dönük / dışa dönük ekseninin tam ortasında yer almaktadırlar. Pek çok yönden ambivert kişiliğe sahip insanların hem içe dönük hem de dışa dönük dünyanın en iyi yönlerini barındırdıkları söylenebilir. İçinde bulundukları duruma göre bu iki türdeki insanların da güçlü yönlerini benimseyerek tercih edebilme yeteneğine sahiptirler.
Jonathan Cheek ve Jennifer Grimes gibi bilim insanları ise içe dönük kişilerin farklı türlerini tanımlamışlardır. Bunlardan ilki, çok tanıdık gelen insanların oluşturduğu bir gruptur: sosyal içe dönükler.
1. Sosyal İçe Dönük Kişiler
Bu profil, içe dönüklük kavramının genel algısına en yakın olan profildir. Bu insanlar alışverişe çıkmaktansa evde oturup kitap okumaya daha fazla değer verirler.
Sosyal içe dönük bir kişi yaşam alanını ve yakın arkadaşlıklarını son derece önemser. Örneğin Tomorrowland müzik festivaline gitmektense eski arkadaşları ile dışarı çıkıp bir şeyler içerek sohbet etmeyi tercih eder.
Her ne kadar utangaç olduklarına yönelik yanlış bir algı oluşsa da aslında bu açıdan önemli bir fark bulunmaktadır. Utangaç insanlar, ilgi odağı olduklarında ya da böyle bir olasılıkla yüzleştiklerinde endişe duyarlar. Sosyal içe dönükler ise uyarıcı ve değişimlerin çok da fazla olmadığı daha ufak gruplarda kendilerini çok daha iyi hissederler.
2. İç Gözlemsel İçe Dönükler
Cheek ve Grimes tarafından tanımlanan diğer bir tür “iç gözlemsel içe dönükler” olarak adlandırılan gruptur. Bu boyutta odak noktası ya da dikkat daha çok iç ögelere ya da bileşenlere yoğunlaşmaktadır. Sosyal içe dönüklerin aksine iç gözlemsel içe dönüklerin sosyalleşme ile ilgili herhangi bir sorunları yoktur.
Bu tür içe dönük insanların en büyük özelliği çok büyük bir iç dünyasına sahip olmalarıdır. Kendi kurgu dünyalarında kaybolma yeteneğine sahiptirler. Hayal güçlerini yaratıcı sonuçlar elde etmek için bir avantaj olarak kullanabilirler.
Profesör Cheek, bu tür içe dönüklerin, “nevrotik olmayan fakat daha çok hayal ürünü ve yaratıcı bir şekilde kendi iç fantazi dünyalarında kaybolma kabiliyetine sahip” insanlar olduklarının altını çizmektedir.
Cheek, iç gözlemsel içe dönüklere örnek olarak Harry Potter’dan Luna Lovegood’u göstermektedir. İç dünyasındaki çılgınlıklar onu bir yandan gizemli diğer yandan da dengesiz bir kişi haline getirmektedir. Bu özellikler ise ruhsal bir içe dönük kişinin mükemmel bir tanımı olarak nitelendirilebilir.
3. Sınırlı İçe Dönükler
Jonathan Cheek tarafından öne sürülen içe dönüklerin üçüncü kategorisi, düşünceden çok davranış stiline göre tanımlanmıştır. Bunlar, hareketlerini ya da bu hareketleri yapma biçimlerini normalden daha yavaş bir biçimde gerçekleştiren “sınırlı içe dönüklerdir.”
Sınırlı ya da tutuk içe dönükler harekete geçmeden önce düşünmeyi tercih ederler. Bu nedenle ilerlemeleri normalden daha uzun bir süre alabilir. Profesör Cheek; “Bu tür bir içe dönüklüğü daha önce hiç düşünmemiştim. O yüzden gelecekte yapılacak olan araştırmaların sınırlı içe dönüklük ve bunun diğer türlerle olan ilişkisi konusunda neler ortaya çıkaracağını görmek istiyorum.” ifadelerini kullanmıştır.
Bu tür insanlar herhangi bir şey yapmadan önce belirli bir zaman harcarlar, gün içinde yapacakları her şeyi planlarlar ve durumu kontrol altında tutmayı severler. Endişeli olanların aksine kendilerini güvensiz hissetme gibi bir durumları yoktur. Kısacası, sınırlı içe dönüklerin dünyayı analiz eden ve dürtüsel yönelimleri bir kenara bırakan insanlar oldukları söylenebilir.
4. Endişeli İçe Dönükler mi Sosyal Anksiyete mi?
Profesör Cheek diğer bir içe dönük türünün endişeli içe dönükler olduğunu ifade etmektedir. Bu kişiler şu tür cümleler kurarlar: “Yabancı kişilerin yanında olduğumda kendimi acı verici derecede içime kapanık hissediyorum.” ya da “Arkadaşlarımdan oluşan bir grup içinde bile olsam çok yalnız ve huzursuz hissediyorum.”
Bu ve buna benzer durumlarda aslında kimi zaman içe dönüklük, kimi zaman da sosyal anksiyete ile karşı karşıya kalıyoruz demektir.
İçe Dönüklük Konusunda Düşünceler
İçe dönükler yalnızlıktan keyif alan ve genellikle aktif bir iç dünyası bulunan insanlardır. Kişisel gelişim konusunda daha bilinçli bir yaklaşım sergileyen bu insanlar, aşırı derece uyarıcılarla dolu olan bir ortamda yogun düşerler.
Farklı insanlarda farklı bileşenlerin daha önemli ya da daha önemsiz olduğu görülebilir. Ancak genel olarak bakıldığında hepsi aynı noktalarda benzer özellikler taşırlar.
İçe dönüklüğün bileşenlerinin farklılıkları konusunda şaşırtıcı olan durum, bunların tamamının gerçekten de zenginleştirici bir etkiye sahip olmasıdır. Oysa genellikle dışa dönük insanlar, kendi yaşam tarzlarının psikolojik olarak sağlıklı olduğu varsayımından faydalanma eğilimi göstermektedirler.
Cain ve Dembling gibi araştırmacılar yaptıkları çalışmalarda, farklı ve uygulanabilir içe dönük davranışların neler olabileceği hakkında bizleri aydınlatmaya devam etmektedirler.