Eğitimde Ceza

Cezalandırma toplumumuzda yaygındır. Yaramazlık yaptığında çocuğun oyuncaklarını elinden almaktan, yetişkinleri suç işlemekten cezalandırmaya kadar, ceza her yerde vardır. Cezayı, olumsuz ya da hoş karşılanmayan davranışları ortadan kaldırmanın ya da bunlardan kaçınılmasını sağlamanın bir yolu olarak görüyoruz. Fakat eğitimde ceza faydalı mıdır? Ne gibi sonuçları vardır? Bu yazıda, bu soruları cevaplamaya çalışacağız.

Eğitim, somut deneyimlere veya bireysel görüşlere indirgenemeyecek kadar önemli bir konudur. Eğitim uygulamaları bilimsel ölçütlere dayanmalıdır.

Eğitimde cezanın yararını ve sonuçlarını araştırmak için ampirik verilere odaklanacağız. Bunun nedeni, bilimsel verilerin bize ceza ve bunun eğitimsel etkileri hakkında çok yararlı bilgiler sağlamasıdır.

Eğitimde ceza ve ödül

Eğitimde cezanın yararlarını ve sonuçlarını tartışmadan önce, onu yöneten ilkeyi anlamak önemlidir. Ceza neden bazı davranışları ortadan kaldırmamıza yardım ediyor? Bu sorunun cevabı B.F. Skinner’ın edimsel koşullanma teorisinde yatmaktadır. Skinner, davranışçılığın babalarından biriydi ve öğrenme psikolojisine büyük katkıları oldu.

Edimsel koşullanma, en temelinde, bir davranış pekiştirildiğinde, tekrarlanmasının muhtemel olduğunu belirtir. Başka bir deyişle, belirli bir eylemin sonucu olarak olumlu bir şey olduğunda, gelecekte de böyle davranmaya devam etme eğilimindeyiz.

Cezada ise tam tersi olur. Bir davranış cezalandırıldığında, tekrarlanma olasılığı azalır. Edimsel koşullanmayı destekleyen pek çok kanıt vardır. Ayrıca, bu teori hem hayvanlarda hem de insanlarda geniş çapta gözlemlenebilmiştir.

Ancak, öğrenme çok karmaşık bir süreçtir. Eğitimde ödül ve cezanın etkilerini anlamanın önemli bir yönü, onun araçsal doğasıdır. Ödül veya ceza verdiğimizde, bir kişinin davranışını değiştiririz, çünkü o ödül veya cezayı beklerler. Yani ceza ya da ödül alan kişi, dışsal motivasyona göre davranır.

Dışsal bir motivasyon perspektifinden, yeni davranışın ancak ceza veya ödül korunduğu sürece devam edeceği sonucuna varabiliriz. Edimsel koşullandırmanın ilişkisel öğrenme olduğunu anlamak önemlidir. Kişiler, davranışın neden doğru ya da yanlış olduğunu anlamayacaklar. Sadece belirli sonuçların belirli davranışları takip ettiğini anlayacaklardır.

Eğitimde cezanın sonuçları ve sorunları

Artık edimsel koşullamayı yöneten ilkeleri bildiğimize göre, şimdi eğitimde cezanın yararını ve sonuçlarını tartışalım.

Ceza tuzakları

Ceza, davranışı şekillendirmeye yardımcı olmasına rağmen, eğitimde oldukça zayıf bir yöntemdir. Bunun nedenlerini aşağıda sıraladık:

• Davranış değişiklikleri şarta bağlıdır: Yukarıda da belirttiğimiz gibi davranış ancak ceza var olduğu sürece devam edecektir. Ceza ortadan kalkarsa, olumsuz davranış yeniden ortaya çıkar. Bu bize cezalandırılan kişinin neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğrenmediğini gösterir. Bunun yerine, yalnızca basit bir çağrışımsal öğrenme gerçekleşir.
• Öğrenilmiş çaresizlik olasılığı: Kişiye ceza ile birlikte alternatif bir davranış sunulmazsa, o alternatif davranışı kendisi bulamayabilir ve eylem alamayacak şekilde paralize olabilir.
• Şiddet içeren eğitim, şiddet uygulayan insanlar yaratır: Fiziksel veya psikolojik şiddet içeren cezaların ciddi sonuçları olabilir. İnsanlar sosyal bir bağlamda taklit ve maruz kalma yoluyla öğrenirler. Şiddet görürsek, başımıza gelenlere aynı şekilde tepki vermeyi öğreniriz.
• Cezayı bir davranışla değil, bir kişiyle ilişkilendirmek: Birçok durumda, bir kişi davranışının neden yanlış olduğunu anlamadığında, onu cezalandıran kişiyle ilişkilendirir. Ceza alan kişi, cezanın, cezayı veren kişinin kötü veya bencil bir kaprisi olduğuna inanır. Bunun sonucunda da, davranışlarını değiştirmek yerine onu cezalandıran kişiden kaçınabilir.

Cezayı dikkatli kullanın

Gördüğünüz gibi, bir insanı eğitmek karmaşık bir süreçtir. Ceza, son derece yüzeysel ve tehlikeli olabilen basit ve kolay bir çözümü temsil eder. Olumsuz davranışlar cezasız kalmamasına rağmen, değerler eğitimi biraz daha karmaşıktır.

Tartışmaya dayalı demokratik bir eğitim tarzı, iyi eğitimle eş anlamlıdır. Bir çocuk olumsuz bir davranış sergilediğinde, onunla davranışının neden yanlış olduğunu, var olan alternatifleri ve bu davranışının yarattığı sorunları nasıl çözebileceğini tartışın.