Donmuş veya Ertelenmiş Yas: Kronik Hale Gelen Acı

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Donmuş veya ertelenmiş yas bir kişi yaşadığı bir kaybın üstesinden gelemediğinde gerçekleşir. Bu, kronik hale gelen, sürekli beraberinizde sürüklediğiniz bir yas türüdür. Bu ıstırap kendisini farklı şekillerde gösterebilir. Bunların içerisinde diğer şeylerin yanında anksiyete, stres, bitkinlik, apati ya da sürekli sinirlilik de vardır. Bu şaşırtıcı görünse de, son derece yaygın görülen bir klinik gerçekliktir.

Birçok insan bu acı verici hisler ile ne yapacağını bilemez. Bu tip bir ıstırap insanı felç edip hayatı yönetmenin zorlaştığı bir boşluğa sürükleyebilir. Diğer insanlar günlük rutinlerine daha fazla odaklanırlar. Kendilerini işlerine veya diğer sorumluluklarına gömebilir ve kendilerini ilerlemeye devam edebileceklerine ikna etmeye çalışabilirler. Kendilerine bir şey olmadığını söylerler. Acılarını kişisel bir eşyayı bir kasaya koyan biri gibi saklayabileceklerini düşünürler.

Bu iki durum da benzer görünen ıstıraplar ile sonlanır. Bu patolojik yastır ve kapatma ve kaybın kabulünden yoksundur. Ancak, anlamanız gereken bir şey varsa o da acının bir son kullanma tarihi olmadığı gerçeğidir. Yıllarca sürebilir ve her düşüncenize ve yaptığınız her şeye sızabilir. Ertelenmiş yas çeşitli hastalıkların arkasına saklanabilir. En sonunda tekrar mutlu olmaya dair tüm şansınızı bile ortadan kaldırabilir.

“Ağlamak, kederin derinliğini azaltmaktır.”

– William Shakespeare

Donmuş veya Ertelenmiş Yas Nedir?

Acı donabilir veya hatta bir kehribarın içindeki bir tohum gibi sıkışıp kalabilir. Acı veren bir gerçeklik ile yüzleşmekte başarısız olduğunuzda olan da budur. Kendinize bunu kenara koyup hayatınızı yaşamaya devam etmenin daha iyi olduğunu söylediğinizde de bu olabilir. Bu, kaybettiğiniz insan ile ilgili düşünmeyi bırakmanıza yardımcı olacaktır.

Yas konusunda uzmanların iyi bildiği bir şey varsa bu da yası hepimizin psikolojik açıdan farklı şekillerde deneyimlediğidir. Bununla birlikte, insanların bu konuda düşünmeye eğilimli oldukları şey kaybın üzüntüye eşit olduğudur. Dahası, birçok uzman yas sürecinin üstesinden gelip bu süreci kapatmanın ortalamada bir ila bir buçuk yıl arası zaman aldığını söyler.

Ancak, bu fikirler tamamıyla doğru değildir. Öncelikle, birini kaybettiğinizde üzüntüden fazla şey hissedersiniz. Öfke, kafa karışıklığı ve hatta ıstırap bile yaşarsınız. Bundan dolayı yas tutma deneyimi bu durumda olan herkesin kişiliği ile direkt olarak alakalıdır. Ayrıca, bireyin sahip olabileceği kaynaklar ve aldıkları sosyal ve kişisel destek de bunu etkiler.

New York’taki Columbia Üniversitesinden Dr. Katherine Shear’ın yaptığı bir çalışma spesifik bir kişinin sevdikleri birini kaybetmek ile nasıl başa çıkacağını tahmin etmenin çok zor olduğunu iddia eder. Buna ek olarak, toplumun ortalama %5’inin hayatlarının bir noktasında donmuş veya ertelenmiş yas yaşayacağı da tahmin edilmektedir. Aşağıda bu sürecin özelliklerinden bahsedeceğiz.

Donmuş veya Ertelenmiş Yas Semptomları

Donmuş veya ertelenmiş yas bir tip savunma mekanizmasıdır. Bundan etkilenen insan olan şeyin gerçekliğini kabul etmeyi reddeder. Bu gerçek ile yüzleşemezler ve böylesine büyük bir ıstırap ile başa çıkabilecek biri olmadıklarını hissederler. Bundan dolayı beyin ıstırabı basitçe reddetmeyi veya “dondurmayı” tercih eder, ve başka bir zamanda başa çıkılmak üzere bir kenara bırakır.

Bu iyi bir çözüm gibi görünebilse de tüm bu psikolojik baskı ve duygusal sınırlar aşağıdaki sonuçlara yol açabilir:

• Anksiyete ve stres bozuklukları.
• Kişi aşırı duyarlı hale gelebilir. Hayatlarındaki beklenmedik veya şans eseri olan olayların önemini büyütürler.
• Bu tip bir yas yeme bozukluklarına veya bağımlılıklara dönüşebilir.
• Ayrıca söz konusu olan önemli kişinin kaybı ile ilgili konuşmak veya bunu tanımlamaya dair açık bir reddetme durumu vardır.
• Ortaya psikosomatik semptomlar çıkabilir, bu semptomlar sindirim problemleri, alerji, migren, kas ağrısı, cilt problemleri ve saç dökülmesi gibi şeyler olabilir.
• Geleceğiniz için net bir bakış açısı veya bir plan oluşturmakta başarısız olabilirsiniz. Donmuş yastan etkilenen insanlar hayatları ile ilgili planlar yapmayı veya kendileri için hedefler koymayı bırakırlar.
• Sosyal problemler de ortaya çıkabilir. Yani, neşenizi, sabrınızı veya hayatınızı diğer insanlarla paylaşma arzunuzu kaybedebilirsiniz. İnsanların eskiden sevdikleri keyifli faaliyetlerden keyif almayı bırakması da sık görülen bir durumdur. Hatta, kişi bazen diğer insanlarla gerçek bağlantılar kurmayı bırakabilir bile.  Empati kurmak da zor hale gelir, çünkü kendi içinizdeki ıstırabı kabul etmediğinizde bu konudaki diğer her şey de daha zor hale gelir.

Donmuş veya Ertelenmiş Yas Nasıl Tedavi Edilir?

Donmuş yas ile yaşayanlar bilmeliler ki er ya da geç içlerinde tuttukları duygusal yük ortaya çıkacaktır. Bazen sayısız olumsuz duygunun su yüzüne çıkması için ani bir tetikleyici yeterlidir. Bu şeyler sizi sınıra itebilir. Böylece bir evcil hayvanın ölümü, birinin hasta olmasına tanık olmak veya hatta ufak bir aksilik gibi şeyler bile nasıl başa çıkacağınızı bilemediğiniz duygulardan oluşan bir çığa sebep olabilir.

Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabında (DSM-5) “ertelenmiş yas” ile ilgili herhangi bir girdi yoktur. Bununla birlikte “kalıcı komplike yas bozukluğu” için tanısal kriterleri içerir. Uzmanlar şimdi patolojik yasın varlığının farkında oldukları için son yıllarda bununla başa çıkmak için yeni terapiler geliştirmekteler. Bu terapilerin bazılarının son derece etkili olduğu çoktan kanıtlanmıştır.

Bu terapilerden birine bir örnek San Diego’daki California Üniversitesinden Dr. Julie Wetherell’ın 2012’de yaptığı bir çalışmada sunduğu bir terapidir. Bu çalışma bilişsel davranışçı terapi, bireylerarası psikoterapi ve uzatılmış maruz bırakma tekniklerini birlikte kullanan bir terapi biçimini inceler. Bu terapinin temel hedefi danışanın kaybını kabul etmesi ve duyguları üzerinde çalışabilmesidir. Çoğu durumda ortaya çıkma eğiliminde olan bir duyguya özellikle odaklanır: suçluluk hissi.

Kayıp İle Yüzleşmek

Sonuç olarak bir kayıp ile yüzleşmek hiçbirimizin hazırlıklı olduğu bir şey değildir. Yas tutmak evrensel veya normatif bir süreç değildir. Onun yerine dinamik, acımasız, karmaşık bir süreçtir ve psikolojik bozukluklara bile neden olabilir. Yardım istemek (ve insanların size yardım etmesine izin vermek) bu gerçeklik ile daha sağlıklı ve başarılı bir şekilde başa çıkmanıza yardımcı olacaktır.