Davranışsal Bağımlılıklar Nelerdir?

Yazan ve doğrulayan psikolog Isabel Monzonís Hinarejos

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Davranışsal bağımlılıklar madde ya da uyuşturucuları içermez. Bu bağımlılıklardan muzdarip olan insanlar hayatlarının her alanında önemli ölçülerde bozulmalar yaşarlar. Bu bağımlılıklar birçok açıdan uyuşturucu ya da madde bağımlılıklarına, özellikleri ve sonuçları bakımından benzerler.

José de Sola Gutiérrez (2014) tarafından yapılmış olan bir çalışmaya göre bu iki şey arasındaki ortak özellikler şu şekilde özetlenebilir:

• Kişiyi bir şekilde rahatlatan ya da tatmin eden eylem ya da faaliyetlere bağımlı olmak.
• Bir tür olumlu fayda sağlayan eylemler ile ilgili aşırı endişeye sahip olmak.
• Geçici memnuniyetler.
• Kontrol kaybı, davranış ya da eylemlerin sıklığının sürekli artışı.
• Bu tip eylem ya da faaliyetleri, ciddi olumsuz sonuçları olmasına karşın, durdurma ya da bunlardan kaçınmada zorluk.

Bağımlı olan kişi, uyuşturucunun ya da bağımlılık yapıcı davranışların hayatlarının merkezi haline geldiği bir “eylem/davranış – yoksunluk – özlem” döngüsüne girer. Bunun bir sonucu olarak ise neredeyse tüm davranış ve eylemleri bu faaliyet etrafında dönmeye başlar.

Madde Bağımlılıkları ve Davranışsal Bağımlılıklar Arasındaki Farklar

Daha önce de belirtmiş olduğumuz gibi, bu iki bağımlılık tipi birçok ortak özelliğe sahiptir. Hem kimyasal hem de davranışsal bağımlılıklar bağımlılığa, yoksunluk sendromuna ve toleransa neden olur. Ancak tedavi söz konusu olduğunda ana farkları dikkate almalıyız.

İlk farklılık yoksunluk sendromu sırasında görülür. Uyuşturucu bağımlılığında maddenin fizyolojik yapısı, bir kere bu madde tüketildiğinde yoksunluk sendromunun yok olmasını sağlar. Bu davranışsal bağımlılıklar için her zaman geçerli değildir. Yoksunluk sendromu, kişi bağımlı olduğu davranışı gerçekleştirse dahi genellikle kaybolmaz.

İkinci fark ise maddeler ile bağımlılığın kaynağı arasındaki komorbidite ile ilgilidir. Uyuşturucu bağımlılıklarında çeşitli uyuşturucuların tüketimi son derece yaygındır. Diğer bağımlılıklarda ise aynı anda birkaç bağımlılık, örneğin kumar ve iş bağımlılığı, sahibi olmak yaygın görülen bir durum değildir.

En Yaygın Davranışsal Bağımlılıklar

Kumar

Kişi genellikle oynamaya kademeli şekilde başlar ve yavaş yavaş miktarlar ve sıklık artış gösterir. Bu durumun sebep olduğu finansal kayıplar ile bağımlılığın kendisi birleştiğinde bu bağımlılık kişinin borca girmesine sebep olup finansal, iş ile ilgili, ailevi ve hukuki problemlere yol açabilir. Bunun bir sonucu olarak da genellikle kişinin akrabaları ya da yakın arkadaşları inisiyatif alıp kişiyi yardım almaya zorlamak durumunda kalırlar.

Ortaya yeni çıkan çevrimiçi kumar oynama yolları kişilerin kumara başlamasını da devam etmesini de kolay hale getirmiştir. Çevrimiçi oyun odaları ve çevrimiçi bahisler bu konudaki vaka sayılarını arttırmış ve tedaviyi de daha zor hale getirmiştir.

Kompülsif Alışveriş

Bu bağımlılık ürünlerin neden ya da ihtiyaç olmaksızın kompülsif ve dürtüsel bir şekilde satın alınmasına sebep olur. Ürünler genellikle pahalı tipte ürünler olmasa da bu insanlar eninde sonunda onları finansal sıkıntılara sokan birkaç küçük satın alma davranışı göstermeye meyillidirler. Bu sanayileşmiş ülkelerde son derece yaygındır ve kredi kartı ödemesi yapmanın, fiziksel olarak nakit vermemenin kolay olması dolayısıyla daha da ağır hale gelir.

İş Bağımlılığı

Normalde uzmanlar bu bağımlılığı bireyin gerçek bir finansal ya da başka şekilde bir ihtiyaç olmaksızın kaç saatini çalışmaya ayırdığına göre tanımlarlar. Kişinin bir numaralı önceliği iş hayatıdır ve bunu hayatlarının diğer bütün alanlarından daha önde tutarlar. Hatta kendi hayatlarını tehlikeye bile atabilirler.

İşkolikler tatile gitmez, ya da izin günü almazlar. İşte olmadıklarında tüm tipik yoksunluk belirtilerini gösterirler. İş bağımlılığı genellikle sanayileşmiş ülkelerde daha yaygın şekilde görülür.

Seks Bağımlılığı

Bu bağımlılık tartışmalıdır, zira bağımlılık ile davranış arasında bir ayrım yapılması gerekir. Seks bağımlılığı sadece eğer kişi ilk bölümde bahsettiğimiz kriterlere uyuyorsa doğrulanabilir. Bu bağımlılığa sahip olan insanlar gerçekten acı çekerler. Bunun sebebi, seksüel aktivitelerde bulunmanın arzularını geçirmek yerine onları bu davranışları tekrarlamaya itmesidir.

Ekran Bağımlılığı

Bu, “yeni bağımlılıklar” olarak adlandırılan bağımlılıklardan biridir ve gençler ve çocuklar arasındaki görülme sıklığı yüksektir. Uzun bir süre boyunca uzmanlar bunun bir davranışsal bağımlılık olarak sınıflandırılıp sınıflandırılamayacağını tartışmışlardır. Ancak sonunda bunun da bağımlılıklara dahil edilmesini açıklayabilmişlerdir. Ekran bağımlılığı aşağıdaki şeylerin aşırı kullanımını gerektirir:

• Video oyunları
• Televizyon
• Sosyal ağlar
• İnternet
• Bilgisayarlar
• Cep telefonları

Bağımlılıklarda Tüketici Endüstrisinin Rolü

Uzmanların davranışsal bağımlılıkları ciddi bir mesele olarak tanıması ve bağımlılık tanımının içerisine gerçekten katması uzun sürmüştür. Ancak bugünlerde bu hala tartışmalı bir konudur, zira, neyin bağımlılık olduğu ve neyin olmadığı konusu her zaman açık değildir.

Bu, maddeleri içermeyen bağımlılıkların ortaya çıkardığı problemin farkında olmayan bir toplumda bir “ahlaki boşluk” oluşmasına sebep olur ve bunun bir sonucu olarak sadece çekilen acı artar.

Bu faaliyetleri günlük ya da çoğu durumda günde birkaç kere gerçekleştirmek çok kolaydır. Kafe ve barlarda mağazalar ve kumar makineleri ile etrafımız sarılmış durumda. Instagram bir tık uzağımızda ve televizyonumuz sürekli bize bakıyor.

Ancak bu sadece tüketiciliğe katkı sağlıyor ve sektörlere fayda sağlıyor. Onlar da bunun fazlası ile farkında ve bunun bir sonucu olarak bireyi sürekli reklam kampanyalarını kullanarak bu eylemleri yapmaya devam etmeye itiyorlar. Bunlar zamanla tedavisi çok daha zor hale gelebilecek eylemler.

Kanuna göre reklam şirketleri bizleri alkol ve tütün tüketmenin tehlikeleri ve olumsuz etkileri hakkında bilgilendirmelidir. Buna ek olarak ilaçlar ve hatta bazı işlenmiş gıdalar potansiyel yan etkiler ve problemler ile ilgili bazı uyarılar bulundurur. Ayrıca şirketler müşterilerini akıllıca bahiste bulunmaları konusunda da uyarmak durumundadır.

Bundan dolayı, bunlar, bu büyüyen sorun hakkındaki farkındalığı arttırabilmek için davranışsal bağımlılığın diğer alanlarına da genişletilebilecek bir ilk adımdır.