Bunamanın Pek Çok Yüzü Vardır

Bunamanın bize unutmanın ne kadar kötü bir şey olduğunu farklı şekillerde gösteren pek çok yüzü vardır. Geleneksel olarak en çok bilinen bunama türü Alzheimer tipidir. En yaygın görülen olsa da karşılaşılan tek bunama türü bu değildir.

Bilinenin aksine, tüm bunama türleri geriye çevrilemez değildir. Bazı durumlarda, eğer sebep belirlenirse, tedavi edilebilir hatta düzeltilebilir. Bu durumların arasında B12 eksikliğine dayanan bunama, damar iltihabından kaynaklanan bunama, hipotiroidizm ya da beyinde su toplanması sayılabilir.

Günümüzde, tüm demans tipleri Nörobilişsel Bozukluklar’ın içine DSM-5 sınıfına dahil edilirler. Bilinç Kaybı, Hafıza Kaybı ve diğer Nörobilişsel Bozukluklar’la birlikte sınıflandırılırlar. Bu bozukluklar doğumdan ya da erken çocukluk döneminden beri bilişsel kayıp ya da etkilenmenin olmadığı türlerdir. Bu yüzden, önceki performans ve güncel olan karşılaştırıldığında gözle görülür düşüş vardır.

Alzheimer Tipi Bunama

Sebepleri bilinmeyen dejeneratif serebral bir hastalıktır. Yavaş yavaş başlar, yine yavaş ama aralıksız bir şekilde ilerleyerek kötüye gider. Bu bunama türü ortalama 8-10 yıl sürer. Günümüzde, hastalığın tedavisi yoktur. 3 aşamaya ayrılabilir:

Başlangıç aşaması (yaklaşık 2-4 yıl):

Başlangıcı genellikle anidir ve ana özelliği yakın dönemli hafızanın bozulmasıdır. Bu, hafızanın yaşanan anda neler olduğunu kaydeden bölümüdür. Yani, bu aşamada hastalar günlük işlerini hatırlama ve öğrenme konusunda zorluk çeker.

Dile gelince, yaygın olarak bireyin kelime haznesinin zenginliğini yitirdiği görülür. Çünkü kelimeleri bulmakta zorlanırlar (isim yitimi) ve bu sorunu dolaylı yoldan anlatmayı seçerek başka sözcükleri kullanarak çözmeyi denerler. Açımlama da diyebileceğimiz bu yol, bir kelimenin aynı şeyi ifade eden başka kelime ya da kelimelerle ifade edilmesi anlamına gelir.

Ayrıca, duyarsızlık(üşengeçlik ya da ilgisizlik şeklinde), sinirlilik, saldırganlık, sertlik gibi kişilik değişimleri görülebilir. Sertliği, esnek düşünememe olarak yorumlayabiliriz. Yani bir fikre takılıp kalırlar. Ne kadar açıklamaya çalışsanız da, fikirleri değişmez.

Anksiyete ya da depresyon gibi duygusal değişimler de görülebilir. Bunun sebebi, özellikle zaman zaman hafızalarıyla ilgili sorunları fark ettikleri ve hastalığın başlangıç aşamasında olduklarınının bilincinde olmalarıdır. Böyle durumlarda, birey ve aile üyeleri yeni bir yaşam şekline adapte olmak zorundadır. Bu da oldukça fazla stres ve acı barındıran bir zorluktur.

İkinci aşama (yaklaşık 3-5 yıl):

Afazi-apraksi-agnozi sendromlarının ortaya çıkmasıyla birlikte düşünsel bozulma devam eder. Sıklıkla unutma, giyinme ya da yıkanma gibi basit görevleri fark etmede zorluk ve aile üyelerini ya da objelerini tanımada zorluk ortaya çıkar. Bu sendrom nedeniyle gözetim gerekli hale gelir.

Ayrıca hafızada gerileme ortaya çıkar. Yani, hastalar geçmişteki olayları hatırlayamaz hale gelirler. Konuşarak bunu gizlemeye çalışırlar. Hafızanın boş kısımlarını doldurmak için olmamş olaylar uydururlar. Bunu yaparken yalan söylemek gibi bir niyetleri yoktur.

Muhakeme etme yetenekleri bozulur. Daha çok, düşünmeden hareket ederler. Doğru ile yanlışı ayırt edemezler. Ne tür davranışların umumi alanlarda uygun olup olmayacağına karar veremezler. Soyut düşünme yetenekleri de bozulur. Böylece problem çözme ve iş planlama gibi şeyleri de yapamaz olurlar.

Geriye kalan belirtiler kötüleşir ve psikotik belirtiler ortaya çıkabilir. Örneğin anneleri yıllar önce ölmüş olmasına rağmen onunla birlikte vakit geçirdiklerini söyleyebilirler. Bu tür halüsinasyonların dışında bazı sanrılara rastlanabilir. Örneğin eşyalarının yerlerini değiştirirler ya da kendileri eşyalarını kaybederler. Ancak eşyalarının çalındığını söylerler.

Bu aşamada ne zamana (saat, gün, ay ya da içinde oldukları yıl) ne de mekana (yaşadıkları yer, evin farklı odaları v.b.) uyum sağlayamazlar. Alzheimer tipi bunama görülen bir kişi, bu aşamada, gözetim altında olmadan yaşamını sürdüremez. Günlük işlerini kendileri yapabiliyor olsalar bile gözetim altında bulundurulmaları gerekir.

Üçüncü aşama (değişken süre):

Bu aşama boyunca, bireyler aynada kendilerini tanıyamazlar çünkü yansımasını gördükleri kişiden daha genç olduklarını düşünürler. En yakınlarını da tanımazlar. Konuşmaları gün geçtikçe yavaşlar, gittikçe suskunlaşırlar.

Yürüyüş şekillerinde çok büyük değişim görülür. Örneğin, çok kısa adımlar ve ayakları sürüyerek yürüme en tipik yürüyüş şekillerinden biridir. Bu durum, sonunda yürümeyi unutmalarıyla sonuçlanacak şekilde, sendelemelerine ve düşmelerine sebep olabilir. Bu aşamada hastanın gerçekleştireceği her eylem için yardıma ihtiyacı olur. Genelde yatak istirahati ile son bulur.

Lewy Cisimli Bunama

Lewy cisimli demans en son keşfedilen türlerden biri olmasının yanı sıra ayırt edilmesi en zor türlerden de biridir. Bunun sebebi Alzheimer tipi bunama ve Parkinson bunamasıyla bazı ortak belirtileri olmasıdır. Bu yüzden ikisinden biriyle karıştırılabilir. Şu anda en fazla görülen türler arasında ikinci sıradadır.

Başlıca belirtileri şunlardır:

• Afazi-apraksi-agnozi sendromu: Bu Alzheimer tipi bunamanın özelliklerinden biridir. Sıklıkla unutma, basit günlük işleri yapmada zorluk, aile üyelerini ve objeleri tanımada zorluk gibi belirtilere rastlanır. Bu durumda dikkat ve uyanıklıkta bariz bir değişim göze çarpar.
• Tekrarlayan karmaşık görsel halüsinasyonlar: Sesli halüsinasyonlar ve sanrılar da görülür. REM uykusu bozukluklarıyla ilgili belirtiler (hastalığın en erken ortaya çıkan belirtilerinden biri olabilir) çok yaygındır. Duyusal halüsinasyonların yanı sıra depresyona ve yanılgılara da rastlanır.
• Parkinson benzeri belirtiler: Parkinson hastalığında olduğu gibi kol ve bacaklarda titreme ve sertlik görülür.

Spontane Parkinson benzeri belirtiler bilişsel gerilemenin sonrasında ortaya çıkmalıdır. Daha büyük nörobilişsel bozukluklar motor belirtilerden en az bir yıl önce ortaya çıkacaktır. Ayrıca sinir sisteminde etkili olan ilaçlar nedeniyle ortaya çıkan ekstrapiramidal belirtilerden ayırt edilmelidir. Bu motor belirtiler halüsinasyonları ve sanrıları tedavi etmek için kullanılan ilaçlar yüzünden ortaya çıkar. Lewy cisimli bunama hastalığı olan bireylerin yarısından fazlası bu ilaçlara karşı yüksek duyarlılık gösterir.

Sıklıkla düşerler ve senkope etme de denilen kısa süreli bilinç kayıpları yaşarlar. Kalp atışında ve nefes almada anlık felç de bu belirtilere eşlik eder. Bunun sebebi hem beyne giden kan akışının azalması hem de açıklanamayan geçici bilinç kaybı episodlarıdır.

Vasküler Bunama

Vasküler bunamanın sebebi geniş bir zaman diliminde gerçekleşen bir dizi felçtir. Bu damarsal felçler, beynin belli bir bölümüne giden kan akışında meydana gelen tıkanmalar ya da kesilmelerdir. Bu durumdan etkilenen bölgedeki sinir hücreleri ölür.

Bu yüzden, beynin etkilenen bölümüne bağlı olarak adım adım kötüleşme görülür ve belirtileri tahmin etmek zordur. Yine de erken aşamalarında sıklıkla unutkanlık ve uyum konusunda sıkıntılara rastlanır. Ayrıca kişilik değişimler ve konuşmada zorluk ortaya çıkabilir.

Parkinson Hastalarında Bunama

Bu bunama türü, Parkinson hastalığından ayrı tutulmalıdır. Parkinson hastalığının tipik özellikleri ellerde, kollarda, bacaklarda, ağızda ve yüzde titreme, kollarda, bacaklarda ve gövdede sertlik, hareketlerde ağırlık, denge ve koordinasyon problemleridir.

Bu bunama türünde Parkinson hastalarında görülen tipik titreme belirtisinin yanı sıra bilişsel işlevlerde yavaşlama ve oldukça önemli duygusal değişimlere rastlanır. Bu hastaların ağır bir depresif durum içinde olmaları da karakteristiktir.

Bu tür bunamada, Alzheimer tipi bunamada olduğu gibi afazi-apraksi-agnozi sendromu ortaya çıkmaz. Ayrıca halüsinasyon ve sanrılar Lewy cisimli bunamadaki kadar belirgin ya da yaygın değildir. Ancak bilişsel tembellik ve vücut titremeleri ön plandadır.

Bu makalede, geri çevrilemeyen en yaygın bunama türlerinden bahsettik. Ama, frontotemporal türler – en yaygın rastlanan türü Pick hastalığı olmak üzere- Huntington hastalığı, HIV virüsüne bağlı bunama, prionlar nedeniyle ortaya çıkan bunama gibi başka bunama türleri de mevcuttur.