Amnezinin Farklı Türlerini Öğrenin
Yazan ve doğrulayan psikolog Gema Sánchez Cuevas
Amnezi, oldukça bilinen bir hafıza bozukluğudur. Bilgiyi işleme, saklama ve hatırlama gibi önemli konularda eksikliğe sebep olur. Fakat hafızanın temel psikolojik süreci son derece karmaşık ve çok yönlüdür. Amnezinin farklı türleri bulunmaktadır ve bu yüzden açıklaması güç bir rahatsızlıktır.
Yine bundan dolayı amnezi hastaları hafızanın nasıl çalıştığı üzerine çalışmak için çok değerli kaynaklardır. Hafıza bozuklukları üzerine araştırma yapmak hafızanın yapısı ve çalışması üzerine fikir edinmemizi sağlar. Bu yüzden, bu alandaki çalışmaların çoğu olaysal hafıza hasar gördüğü ve düzgün şekilde çalışmadığı zamanda gün yüzüne çıkan amnezik sendroma odaklanır.
Amnezi ve olaysal hafıza üzerine çalışırken, hasarın neyi etkilediği üzerine odaklanmalıyız. Diğer bir deyişle, amnezinin farklı türleri arasında öne çıkan iki temel tip bulunur. İlki, biri hastalıklarından ya da kazadan önce olan bir şeyi unuttuğu zaman teşhis edilen geriye dönük amnezi.
Diğeri de kişinin yeni anılar kaydedememesi durumunda teşhis edilen ileriye dönük amnezi. Önümüzdeki kısımda bu amnezinin farklı türlerine daha detaylı yer vereceğiz.
Bunu da okuyun: Seçici Hafıza: Neden Bazı Olayları Hatırlarken Bazılarını Unuturuz
Geriye Dönük Amnezi
Geriye dönük amnezide kişiler hafızanın hasar gördüğü zamanlardan öncesine ait anılarına erişemezler. Bu zaman aralığı oldukça değişkenlik gösterir. Bazı insanlar yalnızca birkaç günü unuturken bazıları tüm hayatlarını unutabilirler.
Amnezinin farklı türlerindeki farklı etkileri göz önünde bulundurursak, bu tip amnezide kişinin hala yeni anılar kaydedebilme yetisi olduğunu belirtmeliyiz. Ayrıca dahili ve yöntemsel hafıza gibi bazı hafıza türlerini de hala kullanabilirler.
Bu rahatsızlığın kökleri genellikle fizikseldir. Diğer bir deyişle, bir çeşit beyin hasarı meydana geldiğinde ortaya çıkarlar. Genellikle, hipokampüs, bazal gangliya ya da ortabeyin etrafındaki yaralanmalarda bu durum görülür. Fakat bazen de geriye dönük amnezi böyle bir yaralanma olmadan meydana çıkar. Amnezinin farklı türlerinden olan bu tipe, ruhsal kökenli ya da fonksiyonel amnezi denir.
Clive Wearing amnezik sendroma sahip üzerinde çalışılan hastalardan biriydi. Clive, 1985’te geçirdiği hipokampüsünü tamamen yok eden ve temporal lobuna zarar veren kazadan öncesine dair kediyle ilgili hiçbir şeyi hatırlayamıyordu. Clive’in ileriye dönük amnezisi de vardı. Yeni anılar da üretemiyor, tam olarak ana kısılıp kalmış şekilde yaşıyordu.
Bunu da okuyun: Ruhsal Denge Bozukluğuna Neden Olan Çocukluk Çağı Travması
İleriye Dönük Amnezi
İleriye dönük amnezi geriye dönük amnezinin tam tersidir. İleriye dönük amnezi kazadan sonra hiçbir anıyı kaydedememek anlamına gelir. Bu sebepten ötürü, kazadan önceki anılarınız yerli yerindedir. Amnezinin farklı türleri gibi, çoğu zaman fiziksel hasardan ötürü meydana gelir. Bu vakada zarar gören kısımlar hipotalamus ve temporal loblardır.
Bu rahatsızlığın bariz özelliklerinden bir tanesi yalnızca kesin hafıza kodlamalarını etkiliyor olmasıdır. Bu demek oluyor ki bu hastalığa sahip kişiler yeni anılar yaratamasalar da hala yöntemsel ya da dahili yeni yetiler edinebilirler.
Örneğin, eğer ileriye dönük amnezisi olan biri her gün piyano çalarsa, zaman geçtikçe bu işte daha iyi hale gelirler. Tabii ki, tam olarak ne çaldıklarını hatırlamazlar çünkü her gün ilk kez çaldıklarını düşünürler.
İleriye dönük amnezi ile ilgili en ünlü vakalardan biri hasta HM (Henry Molaison’un baş harfleri) vakası. Epileptik nöbetleri sebebiyle ameliyat olur fakat ameliyat sırasında hipotalamusunun çok büyük bir kısmını alırlar. Daha fazla epilepsi nöbeti geçirmez fakat bu son derece ciddi hafıza problemlerine yol açar.
HM ameliyat sonrası yeni hiçbir şey hatırlayamaz fakat yöntemsel ve yönetimsel hafızası hala çalışıyordur. Eğer onunla muhabbet etmek isterseniz, her zaman açık ve kolay anlaşılır olacaktır. Onunla ilgili bir sorun var gibi görünmez. Ama eğer sohbeti yarım bırakıp giderseniz, konuşmaların hiçbirini hatırlamaz.
Başlarda iki tip amnezinin birbirlerinden bağımsız olduğunu söylemiştik. Diğer bir deyişle, diğerine sahip olmadan birinden rahatsız olabilirsiniz. Fakat amnezik sendromların bundan daha karmaşık bir konu olduğunu belirtmeliyiz.
Normalde bu yaralanmalar beynin birden fazla bölgesini etkiler ve bu da amnezinin farklı türlerinin karışımının meydana gelmesine sebep olur. Yine de, amnezinin “saf” türlerini çalışmak ve hafızanın nasıl çalıştığına dair derinlikli teoriler üretmek oldukça ilginçtir.
Bu metin yalnızca bilgilendirme amaçlı sunulmuştur ve bir profesyonelle görüşmeyi yerine geçmez. Şüpheleriniz varsa, uzmanınıza danışın.