Algı Konusunda Bir Klasik: Görünmez Goril Deneyi

Görünmez goril deneyi, psikoloji alanında bir klasik haline gelmiş deneyler arasında bulunmaktadır. Deney 1999 yılında yapılmış olsa da, algı sınırlamaları konusunda halen tipik bir örnek olarak gösterilmektedir. Aynı zamanda insanların etraflarındaki dünyaya karşı genellikle kör olduklarını kabul etme konusunda ne denli direnç gösterdiklerini ortaya koyması açısından da oldukça önemli bir uygulamadır.

Şüphesiz görünmez goril deneyinin yaratıcıları Christopher Chabris ve Daniel Simons, bu uygulamanın bu denli ilgi çekici olacağını ve yoğun bir biçimde kullanılacağını tahmin etmemişlerdi. Farklı ülkelerde sayısız kez tekrarlanan bu deney her yaş grubundan değişik eğitim seviyelerinde kişilere uygulanmış olsa da benzer sonuçlar vermiştir.

Eğer siz de bu deneyi kendiniz yapmak isterseniz aşağıdaki videoyu izleyerek talimatları takip etmeniz yeterli olacaktır. Daha sonra videonun altında belirtilen adımları uygulamaya geçebilirsiniz.

Tek yapmanız gereken şey beyaz tişört giyen takımın birbirlerine kaç pas verdiklerini saymaktır. Bu aşamada dikkatli olmanız gerekiyor. Çünkü hem havadan direkt olarak verilen pasları hem de yerden sektirerek verilen pasları dikkate almalısınız. Bu testi tamamlayın ve daha sonra yazımızı okumaya devam edin.

“Yeterince gözlem yapmamak ve çok sayıda teori üretmek yanlışa yol açar. Çok sayıda gözlem yapmak ve az teori üretmekse doğruya götürür.”

– Alexis Carrel

Görünmez Goril Deneyi

Yukarıda, Chabris ve Simons’un deneyi yapmadan önce bir grup gönüllü öğrenciye vermiş oldukları talimatların aynısını sizlere de verdik.

Katılımcılar videoyu izledikten sonra onlara aşağıdaki sorular sorulmuştur (eğer videoyu siz de izlediyseniz bu soruların cevaplarını kendi kendinize verebilirsiniz):

• “Pasları sayarken olağan dışı herhangi bir şey fark ettiniz mi?”
• “Oyuncular dışında başka bir şey fark ettiniz mi?”
• “Oyuncular dışında başka birini fark ettiniz mi?”
• “Videodaki gorili fark ettiniz mi?”

Son soru, görünmez goril deneyine katılan gönüllülerin en fazla şaşırdıkları sorudur. En azından katılımcıların %58’i böyle düşünüyor. Deney ne kadar yapılırsa yapılsın, görünmez goril konusunda şaşıran insanların oranı yaklaşık olarak aynı seviyede kaldığı görülmüştür. Evet, videoda gerçekten de bir goril bulunuyor. Ancak bu videoyu izleyen insanların yarısından fazlası gorilin farkına varmıyor. Peki siz videodaki gorili gördünüz mü?

Deneyle İlgili Tepkiler

Görünmez goril deneyinin ilk kez uygulanmasından bu güne kadar geçen zaman içinde gorilin varlığını fark etmeyen katılımcıların büyük bir kısmı, bu uygulamanın şeffaflığı ve doğruluğu konusunda şüphe duymuşlardır. Bu insanlar için izledikleri bir videodaki bu kadar önemli bir “detayı” kaçırmış olma olasılıkları imkansız gibi görünür.

Ancak videoyu tekrar izlemeleri istendiğinde bu kez gorili herkes görür. Bazıları kendilerine iki farklı video izletildiğini öne sürse de aslında izledikleri aynı videodan başka bir şey değildir. Bu deney Ig Nobel Ödülü almıştır. Bu ödül, “ilk anda insanları gülümseten ancak daha sonra onları düşündüren” bilimsel çalışmalara verilen bir ödüldür.

Peki neden insanların bu kadar büyük bir kısmı bu denli açık bir şeyi göz ardı ediyorlar? Bu soru, doğal olarak deneyden sonra karşımıza çıkan en önemli sorudur. Elbette bunun yanında bu kadar çok insanın algılarının kendilerini yanılttığı gerçeğini reddetmeleri de diğer bir dikkat çekici konudur. Çünkü bu insanlar gerçeği olduğu gibi gördüklerini sanırlar ancak yanılırlar.

Algı Tuzakları

Araştırmacılar Steve Most ve Robert Astur, yıllar sonra benzer bir deney yapmışlardır. Bu deneyde ise bir motosiklet simülasyonu kullanılmıştır. Gönüllü katılımcılardan bir kavşağa geldiklerinde eğer mavi bir ok görürlerse durmaları istenmiştir. Eğer sarı bir ok görürlerse durmalarına gerek olmadığı söylenmiştir.

Ancak deney katılımcıları bu aktiviteyi yaparken simülatörde önlerinden iki adet motosiklet geçmektedir. Bu motosikletlerden mavi olanı geçerken sanal sürücüler bunu fark etmekte ve yavaşlamaktadır. Öte yandan sarı motosiklet geçerken sürücülerin neredeyse %60’ı motosikleti ezip geçmektedir. Yani görünmez goril deneyinde elde edilen sonuçlar bir şekilde burada da karşımıza çıkmaktadır.

Bu iki deneyde de aslında karşımıza çıkan şey, insanların sadece kendilerini ilgilendiren noktaya dikkatlerini verdikleri gerçeğidir. İlk deneyde beyaz takımın yaptığı paslar, ikinci deneyde ise mavi ok katılımcıların dikkat ettikleri noktalardır. Yani arka planda tüm odaklarını renklere vermektedirler. Goril siyah renkli olduğundan ve bazı motosikletler sarı olduklarından bu uyarıcılar deneye katılanlar tarafından algılanmamaktadır.

Bunun nedeni bazı insanların aynı anda sadece tek bir değişkene odaklanabiliyor olmalarından kaynaklanmaktadır. Diğer yandan bazı insanlar ise daha geniş ve esnek bir dikkat yeteneğine sahiptirler. İşte bu yüzden, örnek olarak araba kullanırken telefonla konuşmamak çok dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur.