Rol Teorisi: Toplumdaki Rolümüz Nedir?

Sosyal rolleri toplumda oynadığımız roller olarak açıklayabiliriz. Sosyal rol detaydır ve insanların bulunduğumuz sosyal çevrede bizden beklediği hareketleri veya davranışları temsil eder. Yapmamız gereken hareketleri bize açıklayan kişiler kimlerdir? Birisi daha önceden o rolü bize tahsis mi etmiştir? Ya da o rolü kendimiz mi yaratıyoruz? Bu yazıda bu sorulara cevap vereceğiz.

Herhangi bir grupta ve girdiğimiz bütün gruplarda birer rolümüz vardır. Bunu en kolay şekilde takım içinde görebiliriz. Örneğin; müdafi veya hücum oyuncusu, takım kaptanı veya oyun kurucu. Aileler içinde de roller bulunur, anne, baba ya da erkek kardeş gibi. Roller iş yerinde de vardır: müdür, sekreter, çalışma arkadaşı veya asistan. Şartlara göre bir kişi birkaç rol üstlenebilir. Bir kişi hem iş arkadaşı, hem bir ailede erkek evlat veya bir arkadaş grubu içinde ahbap olabilir.

Kendimize ait rolleri biz inşa ederiz veya zaten var olan rollere adapte oluruz. Grubun diğer üyeleri başlangıçta sizden bekledikleri davranışları açıklayabilirler. Bu beklentiler genelleştirilir ve her bir şahıs sonuç olarak sizin kişisel özelliklerinizi kabullenmek zorunda kalır.

Roller ile bağlantılı stres faktörleri

Üstlendiğimiz rollerden kaynaklanan sorunlar farklı kaynaklardan gelebilir:

• Anlaşmazlık. Bu durumda birisi bizden gerçekten anlamadığımız bir role adapte olmamızı istemektedir. Belirsiz bir durumdur ve başkalarının bizden ne istediğini ya da bulunduğumuz gruba nasıl katkı sağlamamızı istediklerini bilemeyiz.
• Çelişkili roller. Bu bölümde iki fikirden bahsedebiliriz. İlki aynı rol içindeki çelişkidir. Bu durum biçilen rol kişiye uygun olmadığı zaman meydana gelir. Her ne sebeple olursa olsun insanların bizden beklediği role adapte olamayız, çünkü onların istekleri yeteneklerimizi çok aşar. Ayrıca insanların istekleri bizim değerlerimize aykırı olabilir, bu da onların istekleri doğrultusunda kendimizi rahat hissetmediğimiz anlamına gelir. Diğer bir problem türü ise iki farklı rolün birbiriyle çatışmasıdır. Örneğin; bir grup içinde iki farklı role sahip olabilirim, hem bir bilim insanı olabilirim, hem de aynı zamanda derslerime devam edebilirim ya da hem bir ebeveyn, hem de bir çalışan, meslek sahibi bir kimse olabilirim. Bu durum bende stres yaratabilir, çünkü her iki rolün beklentilerini aynı anda karşılamak çok zor olabilir.
• Verilmiş roller. Bunlar insanların önceden bizim için belirlediği role adapte olurken yaşadığımız sorunlardır. Böyle durumlarda rolü kendimize özgü hale getirmek, genişletmek ve geliştirmek için çok az alan vardır. Bu tür strese iyi bir örnek toplumdaki cinsiyet rolleridir. Eğer kız iseniz, belli bir şekilde davranmanız gerektiğini hissedersiniz, çünkü bir bayansınız, hatta o davranışlar sizin kimliğinize uymasa bile bunu yapmak zorundasınızdır.
• Aşırı yüklenen roller. İnsanlar bizden çok fazla şeyler beklerse, bunalır, boğuluruz. Verilen rol çok fazla enerjimizi alabilir ve bu da bizim role uyum sağlamak için yeteneklerimizi aşmamıza sebep olabilir. Bu durum bize stres olarak yansır.
• Düşük roller. Bu da aşırı yüklenen rollerin zıddı olarak tanımlanabilir. Aşırı yüklenen rollerin aksine düşük bir rolde maksimum potansiyelimizi kullanamadığımızı düşünebiliriz. Kendimizden daha çok verebileceğimizi hissederiz, ama üstlendiğimiz rol bunu yapmamıza izin vermez.

Bir rol inşa etmek

Toplum içindeki veya bir gruptaki rolümüz dinamiktir ve sürekli gelişmektedir. Bu dönüşüm esnasında değişme şeklinden dolayı sorumluluğumuz büyüktür. Bu bağlamda kaybolduğumuzda ve kendimizden emin olmadığımızda sorunlar artar. Sınırlarımızı aşan bir role uyum sağlamaya çalıştığımız veya kendimizi çok hızlı değiştirmeye çalıştığımız zaman bu durum oluşur. Vücudumuz ve zihnimiz radikal değişikliklere cevap verirken zor anlar yaşar.

Günün sonunda roller benzersiz, tek olmalıdır ve devredilmemelidir. Yeni bir gruba katıldığımızda uyum sağlamamız gereken şeyler olabilir. Bu roller genellikle bir dizi ana esaslar ve davranışlarla var olur, fakat bunlar bizimle bağdaşmalıdır ve başka şekilde olmamalıdır.

Kendi rolünüzü inşa ederken zamana ve zekaya ihtiyacınız vardır. Her şeyden önce rolünüz sizin dünyaya kapasitenizi gösterebilmeniz için bir fırsattır.