Prokrustes Sendromu: İyi Ol Ama Benden İyi Olma
Prokrustes sendromu, kişinin kendinden daha yetenekli herkese küçümseyerek bakmasıdır. O kişilere karşı ayrımcılık yapar ve hatta onları taciz ederler.
Bunlar asla ilerlemeyen ve başkalarının ilerlemesine izin vermeyen kişilerdir. Sinirleri bozuktur, kendini beğenmiş kişilerdir ve her yerdedirler.
Belki aklınıza bir isim geliyordur. Ayrıca eklemeliyiz ki bu karikatür -ne yazık ki gerçektir- şaşırtıcı bir şekilde pek çok kitap ve senaryoya iham vermiştir.
Başka bir deyişle bu kişiler iş yerimizdeki, sınıfımızdaki ve ailemizdeki klasik kötü karakterlerdir. Burada sözünü ettiğimiz kişi “merdivenleri tırmanan” birinden çok daha fazlası.
“Fazla uzunsan, ayaklarını keserim senin. Benden iyi olduğunu kanıtlarsan, başını koparırım.”
– Prokrustes – Yunan mitolojisi
Prokrustes sendromu, herhangi bir teşhis rehberinde olmamasına ve tıbbi bir temeli olmamasına rağmen psikologların “kovma davranışı” dediği şeyi mükemmel bir şekilde içerdiğini söyleyebiliriz. Yani en parlak insanlardan düşmanca bir şekilde kurtulmak ve hoşgörüsüzlük ile egoları yüzünden en zeki insanı dışlama eğilimini gösterirler. Çünkü onlar için birinin daha iyi olmasından kötü bir şey olamaz.
Prokrustes Miti
Prokrustes efsanesi çok iyi bilinmese de şüphesiz en karanlık ve korkunç mitlerden biridir. Yunan mitolojisine göre bu kişi Attica’nın yüksek tepelerinde taverna işleten bir hancıydı.
Burada gezginlere konaklama imkânı sunmaktadır. Ama bütün bu işlerin ve konuklara huzur ve rahat sağlayan misafirperverliğin altında korkunç bir sır yatmaktadır.
Prokrustes’in bir yatağı vardı, gezginleri dinlenmeleri için burada yatırırdı. Geceleri ise uyudukları sırada onların ağzını kaaptıp elini kolunu bağlardı.
Kurban kendisinden uzun ise ve elleri ayakları yataktan taşmışsa Prokrustes o kişinin uzuvlarını keserdi. Eğer o kişi küçükse, doğru büyüklüğe ulaşması için kemiklerini kırardı.
Bu karanlık karakter yıllarca korkunç eylemlerine devam etti. Ta ki çok özel bir adam hanın yolunu tutana dek: Theseus’tu bu kişi.
Bildiğimiz gibi bu kahraman Giritli Minotaur ile karşılaşarak ün kazanmıştı. Sonra Atina’nın kralı oldu.
Derler ki Theseus bu sadistin geceleri yaptıklarını keşfedince Procrustes’e kendi ilacını tattırmaya karar verdi.
İşte bu yüzden şöyle bir söz vardır: dikkatli ol, bazı kişiler senin fikirlerinin kendilerininkiyle uyuşmadığını görür ya da senin onlardan daha zeki olduğunu fark ederse, Prokrustes’in yatağına yatırırlar seni.
Prokrustes Sendromuna Sahip İnsanlar Nasıl Davranır?
Hiç şüphe yok ki günlük hayatımızda hiç kimse Prokrustes ile aynı şiddete başvurmaz. Ama spor, politika, iş hayatı vs. gibi pek çok alanda aynı saldırganlığı görürüz.
Esasen hepimiz biliyoruz ki bir organizasyonda en üst düzey pozisyondaki kişiler her zaman en yetenekli ya da nitelikli kişiler değiller.
Bu yüzden akıllı, öngörülü, yaratıcı ve bir şekilde onları alt edebilecek bir kişi ortaya çıktığında o kişiyi yenmek, rezil etmek ve artık ”tehdit” olmadıkları bir köşeye atmak için korkunç hilelerine başvururlar.
Prokrustes Sendromu’na Sahip İnsanların Özellikleri
- Sürekli sinir bozukluğu ve kontrolü elde tutamama hissiyle yaşayan insanlardır.
- Aşırı düşük ya da yüksek öz güvenleri vardır.
- Duygusal olarak çok hassaslardır. Birinin bir şeyi iyi yaptığını görürlerse bunu ciddi bir hakaret olarak algılarlar.
- Ayrıca bize empati yeteneği yüksek bir kişi bir takım oyuncusu oldukları fikrini ”satmaya” çalışırlar. Ama aslında kocaman bir egoları ve katı son derece düşmanlık dolu düşünceleri vardır.
- Her şeyi tekelleştirirler. Rekabetlerinin tek bir hedefi vardır: herkesten farklı olarak öne çıkmak.
- Değişim korkusu. Bu geleneksel iş modellerinde yaygındır.
- Ayrıca akıl dışı yargılarda bulunurlar. Mesela, şirketin faydasına olabilecek bir şey yaparsak bunu bir hata, tamamen faydasız bir fikir olarak görürler.
Prokrustes sendromuna sahip bir kişi bütün enerjisini başkalarının becerilerini kısıtlamaya harcar. Hayalleri boğarlar, umutları öldürürler, psikolojik manipülasyon yaparlar ve gizli saldırganlık ustasıdırlar.
Son olarak eklemeliyiz ki bu kişiler, başarılı insanlara ”bir son vermek” amacıyla başkalarını manipüle eder ya da güveni suistimal ederler.
Prokrustes Sendromlu İnsanların Sizi Kısıtlamasına İzin Vermeyin
Güç insanlarla çevrili olduğumuzda yapacağımız en iyi şey neredeyse her zaman için ”öncelikle onları anlamayı ve sonra onlarla başa çıkmayı öğrenmek” olmalıdır.
“Sadece buna fırsat verildiğinde her insan yüzlerce beklenmedik beceri ve yetenekle filizlenecektir.”
– Doris Lessing
Prokrustes sendromunun en kötü vakaları söz konusu olduğunda yapacağınız en iyi şey o kişiden uzaklaşmaktır. Unutmayın ki yetenek her zaman tehdit ya da katı ve zarar verici güçle uyuşmaz.
“Kovma davranışı” basit rekabetin ötesine gider. Bu durum bir saldırıya dönüştüğünde, patronunuz ya da kardeşiniz sizi rezil etmek ve alt etmek için her şeyi yaptığında kapıyı kapatın.
Sonra kanatlarınızı yaymanıza izin veren alan ve insanlar aramak üzere bir adım atmanızı öneriyoruz.
Yaşamınızdaki Prokrustes’e rağmen asla moralinizin bozulmasına ve cesaretinizin kırılmasına müsaade etmeyin. Hepimiz bir şekilde öne çıkmak için doğduk. Şimdi bu gerçeği kucaklayalım ve yeteneklerimizin filizleneceği bir yer bulalım.