Orbitofrontal Korteks: Sosyal Davranışlarımızın Temeli

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Valeria Sabater

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Orbitofrontal korteks, beynin en ilginç kısımlarından biridir. Kişiliğimiz, duygularımız ve en önemlisi sosyal davranışlarımız ile ilgilidir. Bu alan hakkında edindiğimiz bilgiler, insan davranışlarıyla ilgili birçok şeyi açıklıyor. Ancak, bu konu hakkında öğrenilecek daha çok şey var.

Bu yazıyı okuyan pek çok kişinin, Phineas Gage’nin ilginç vakasından haberdar olduğunu biliyoruz. Bu demir yolu makinisti 1848’de ciddi bir kaza geçirdi ve bu kaza da birçok ilginç sonuç meydana getirdi. Bir patlamadan sonra kafasına demir bir çubuk saplandı. Çubuk, orbitofrontal korteksini deldi ve Gage, kazan sonrası bilincini hiç kaybetmediyse ve insanlar hikayesini tıbbi bir mucize olarak tanımlasalar bile, bundan sonra hayatının asla aynı olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz.

Bu vaka, sinir bilim alanı için çok değerliydi çünkü beynin bu bölgesinin gerçekten ne kadar önemli olduğunu açığa çıkardı. Kazadan sonra Phineas Gage utanmaz, dürtüsel, sorumsuz ve hatta saldırgan biri haline geldi. İnsanlar ile olan ilişkisi zedelendi, işini kaybetti ve bir süre bir sirkte bile yer aldı. Birkaç yıl sonra yaşadığı ciddi epileptik nöbetler nedeniyle yaşamını yitirdi.

Ünlü bir nörolog olan Antonio Damasio, bu durumu en çok inceleyen bilim insanlarından biridir. Yaptığı çalışmalar ile orbitofrontal korteksin duygularımız ve karar verme sürecimizle çok ilgili olduğu sonucuna vardı.

Orbitofrontal korteks nerede bulunur?

Adından da anlaşılacağı gibi, orbitofrontal korteks beynin ön kısmında bulunur. Göz yuvalarımızın tam üstünde ve duyusal alanlara, duygu ve hafızaya bağlı olan limbik sistemin yapılarıyla doğrudan bağlantılı bir şekilde hareket eder.

Orbitofrontal korteksin işlevleri

Orbitofrontal korteks hakkında zaten bildiğimiz özelliklerin çoğu temel olarak beyin hasarı veya beynin bu bölgesinde herhangi bir başka yaralanma olan hastaların çalışmalarının sonuçlarına dayanır. Phineas Gage vakası, bu konu ile kesinlikle en ilgili olanıydı. Zamanla, nörologlar insan beyninin büyük gizemlerini çözmeye çalıştılar. Bununla ilgili hala pek çok cevaplanmamış soru olduğunu söylemek de gereklidir.

Orbitofrontal kortekste yer alan fonksiyonlardan bazılarına bakalım:

Sosyal duyguların işlenmesi

• Yirminci yüzyılın önde gelen fizyolog ve nörologlarından biri olan Paul D. MacLean, orbitofrontal korteks ve duygular arasındaki mevcut ilişki üzerine yoğunlaşmıştır. Unutmayalım ki, bu alan aynı zamanda limbik sistem ve amigdala ile de bağlantılıdır. Bu alanın özelliği, sosyal davranışla ilgili duyguları dile getirmesidir: saldırganlık, saygı eksikliği, başkalarıyla yeterince etkileşimde bulunmak, vb.
• Bu yapı aynı zamanda bir “gözetim sistemi” de barındırmaktadır. Bunun sistem sayesinde, içinde bulunduğumuz içeriğe göre adapte olabilir, ona göre davranabilir ve temel dürtülerimizi kontrol edebiliriz.

Ödül sistemi

• Orbitofrontal korteks aynı zamanda aldığımız ödüllere veya cezalara cevap olarak davranışlarımızla da ilgilidir.
• Araştırmacılar, bu bölgeleri yara alan hastaların, cezalara karşı duyarlı olmayı durdurabileceğini fark etmişlerdir. Yani yaptıkları eylemlerin sonuçlarını umursamazlar. Ancak, ödüllerle ilgili bir saplantıları vardır. Ödüllerini alamazlarsa, saldırgan, itici ve sinirli olurlar.

Bütün bunlar, sosyal bir ortamda dengeli ve uyumlu bir yaşamı engellemektedir.

Karar verme

Davranış ve duygularla ilgili bu süreçlerin yanı sıra, ön korteksin bu alanı karar verme süreciyle son derece ilişkilidir.

• Bazı çalışmalar, bir şeyler yapmak için inisiyatif almak istediğimizde motivasyonumuzun o bölgede yer aldığını gösteriyor. Orbitofrontal korteksin zarar gören insanlar, karar verme konusunda ilgisizlik, engelleme ve hatta konuşamama eylemi içerisinde olabilirler.
• Bir sorunu çözmek için harekete geçmek gerektiğinde, hangi seçeneğin en güvenli, en sağduyulu ve sosyal bağa en uygun olduğunu söyleyemezler. Aslında, sorunun en başına geri dönmelerine sebep olan bir karar vermeleri yaygındır.

Bunlar çok ilginç davranışlar, aynı zamanda gerek kişi gerekse çevresi için çok yorucudur.

Orbitofrontal kortekste hasarlar

Bir hastanın orbitofrontal korteksinin zarar görüp görmediğini ölçebilen birkaç nöropsikolojik test vardır. Bu alanda herhangi bir değişiklik görülme sıklığını değerlendirmek istediğinizde, görsel ayrım testleri veya Faux Pas testi çok faydalı olur.

Bu alanda bir travması ya da beyin hasar geçmişi olan kişiler genellikle şu psikolojik profile sahiptir:

• Kaba konuşma.
• Sosyal etkileşimde empati eksikliği nedeniyle yaşanan sorunlar.
• Hiperseksüalite.
• Madde bağımlılığı.
• Suça meyilli olmak: soygun, saldırı, saldırganlık vb.

Bu hastaların tedavisi oldukça karmaşık olma eğilimi gösterir. Mahkeme kararları ile sevk edildiklerinde bir zihin sağlık merkezinde kalmaları yaygındır. Genel olarak, bireysel ihtiyaç ve gereksinimlerine bağlı olarak psikolojik ve farmakolojik tedavi görürler. Bu konu, her geçen gün hakkında daha fazla şey öğrendiğimiz çok hassas bir gerçektir.