Kişilik Kavramı ve Açıklaması: Kişilik Psikolojisi

Hepimiz benzersiz bireyleriz ve psikolojimiz de aynı kişiliğimiz kadar bireysel ve kendine özgü bir olgu. Sahip olduğumuz her deneyim iz bırakırken, bu deneyimlerin bazıları diğerlerinden daha fazlasını da bırakabiliyor. Ve artık kişiliğimizin genetik, kalıtsal ve çevresel bileşenlerden oluştuğunu biliyoruz. Kişilik psikolojisi, kişilik kavramı ve onunla ilgili konuları incelemekten ve kişilik diye anılan olguyu da ortaya koymaktan sorumlu olan disiplin.

Peki kişilik nedir? Bu sadece eylemlerimizle mi, yoksa iç dünyamızla mı (düşüncelerimiz ve anılarımızla mı) alakalı? Aslında, bu konsept, tüm bunlarla ve çok daha fazlasıyla ilgili.

“Tüm deneyimlerimiz kişiliğimizle kaynaşıyor. Başımıza gelen her şey bu anlamda bir malzemedir.”

– Malcolm X

Kişilik kavramı

Kişilik kavramını çeşitli şekillerde anlayabiliriz. Bununla birlikte, bunu genellikle insanların davranış biçiminden çıkarılan varsayımsal bir yapı olarak anlıyoruz. Bu nedenle kişilik, bir dizi karakteristik özelliği kapsar. Dahası, hissetme veya düşünme şeklinizi içerir ve hayatınız boyunca da bu yapı şekillendirilir. Bu, özellikle çocukluk ve ergenlik döneminizdeki çeşitli deneyimlerinizden kaynaklanmakta.

Bermúdez, 1996 yılında kişilik kavramının en eksiksiz tanımlarından birini önerdi. “Kişilik, kendine özgü ve tanımlayıcı sistemi oluşturan, her bireyin farklı durumlarla karşılaştığı davranışlarla yönetilen, doğuştan gelen ve özel gelişim koşulları altında edinilen yapısal ve işlevsel özelliklerin nispeten istikrarlı bir organizasyonudur”.

Peki kişilik tanımlaması ne için gerekli? Kendinizi benzersiz bir kişi olarak tanımlamanın ve kimliğinizi oluşturmanıza yardımcı olmanın yanı sıra, kişilik, çevrenize başarılı bir şekilde adapte olmanızı sağlayan şey. Başka bir deyişle, bu yapı, belirli uyarlanabilir özelliklere sahip.

Kişilik psikolojisi

Kişilik psikolojisi, kişilikteki bireysel farklılıkların davranış üzerindeki etkisini incelemekle görevli disiplin. Daha spesifik olarak, bu psikoloji dalı kişiliği ve bireylerin kişiliklerine göre nasıl değiştiğini (bireysel farklılıklar) inceler.

Amerikalı psikolog Gordon Allport’u (1897-1967) bu özel disiplinin en önemli yazarlarından biri olarak görüyoruz. Allport, The Personality (Kişilik) (1936) isimli eserin yazarı. Aslında, Allport’u bu psikoloji dalının kurucularından biri olarak da değerlendirebiliriz. Bu psikolog ve yazar, her bireyin benzersiz karakterine özel bir vurgu yapıyor. Dahası, mevcut bağlamın, geçmiştekinden daha önemli bir yere sahip olduğunu düşünüyor.

Kişilik kavramı hangi unsurları içerir?

Kişilik psikolojisi, kişilik kavramının iki büyük davranış veya özellik grubunu oluşturduğunu ileri sürer. Bunlar şunları içerir:

• Açık davranış. Örneğin, yaptığınız eylemler veya nasıl davrandığınız.
• Özel deneyim. Örneğin arzularınız, anılarınız, düşünceleriniz, ihtiyaçlarınız, fikirleriniz vb.

Bu nedenle, kişiliğiniz farklı bir yapı olarak algılanır, bu da sizin benzersiz ve taklit edilemez olduğunuz anlamına gelir. Bununla birlikte, belirli kişilik kalıplarının olduğu da doğru. Bunlar, insanların belirli bir şekilde davranma eğilimleri olarak açıklanabilir. Bu modeller, kişilik bozukluklarını içerir.

Kendinize özgü özellikleriniz olmasına rağmen, diğer kalıpları başkalarıyla paylaşıyor olursunuz. Bu kalıplara da özellikler denir. Kişilik psikolojisi bu kalıpları kapsamlı bir şekilde inceler.

Kişilik kavramı üzerinde nasıl çalışılıyor?

Kişiliği incelemek için üç model kullanabilirsiniz. Bu modeller, hipotezler oluşturmak için davranışları incelemeye odaklanır. Bunun nedeni, birinin davranışlarından nasıl biri olduğu hakkında çok şey öğrenebilmeniz. Bu üç model şunlar:

• İçselci. Kişisel değişkenler nasıl davrandığınızı belirler.
• Durumcu. Dış nedenler, nasıl davrandığınızı belirler.
• Etkileşimci. Kişisel değişkenler ve bağlam arasındaki etkileşim, nasıl davrandığınızı belirler.

Kişilik özellikleri ve Beş Faktör Modeli

Bu özellikler, belirli kişilik tiplerini şekillendiren ortak özellikler kümesi olarak değerlendirilebilir. Bazı özellik örnekleri pozitiflik, neşe, samimiyet, şeffaflık, karamsarlık ve içe dönüklük olarak sayılabilir.

Bu alandaki en önemli modellerden birinin Raymond Cattell’in Big Five (Büyük Beşli) modeli olduğunu düşünüyoruz. Cattell, beş ana kişilik faktörü olduğunu ve her faktörün bir dizi kişilik özelliği içerdiğini öne sürüyor. Bu beş faktör şunlar:

• Dışadönüklük (içe kapanıklığa karşıt).
• Nevrotiklik (duygusal istikrara karşıt).
• Vicdanlılık (sorumsuzluğa karşıt).
• Deneyime açıklık (katılığa karşıt).
• Uyumluluk (duyarsızlığa karşıt).

Bazen bu beş faktörü ve karşıtlarını farklı isimlerle adlandırıyor olsak da, yine de aynı anlama sahip oluyorlar. Ayrıca, bu beş faktörü ve bunlara karşılık gelen özelliklerini kullanarak herhangi birinin kişiliğini tanımlayabilirsiniz.

Kişilik bozuklukları (KB’ler)

Daha önce de ifade ettiğimiz gibi, kişiliğiniz benzersiz bir yapı. Bununla birlikte, bazı kalıplar bazen bazı bireylerde tekrarlanır. Bu, farklı kişilik türlerini şekillendirir. Bazen, kişilik tipleri, aşırı, işlevsiz, uyumsuz veya normatif olarak sapmış özellikler sergiler. Bu özelliklere kişilik bozuklukları denir.

Bir kişilik bozukluğu teşhisi konulabilmesi için hastanın acı çekmesi veya işlevlerinde sorun yaşaması gerekir. Farklı kişilik bozuklukları, DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) ve ICD-10’da (International Classification of Diseases – Uluslararası Hastalık Sınıflandırması) listelenmiş durumda. Kişilik bozuklukları, özelliklerine bağlı olarak üç grupta toplanabilir: A, B ve C.

• A. Paranoid KB, şizoid KB ve şizotipal KB.
• B. Antisosyal KB, borderline KB, histrionik KB ve narsisistik KB.
• C. Kaçıngan KB, bağımlı KB ve obsesif-kompulsif KB.

Kişilik kavramı üzerine son düşünceler

Kişiliğiniz, özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde zamanla gelişen bir şey. Bununla birlikte, hayatınızda kişiliğinizin sabitlendiği ve bu şekilde sonsuza kadar kaldığı bir zaman gelir. Bir psikolog olan Luis Muiño, küçük şeyleri var olduğunuz halinizle değiştirebileceğinizi, ancak kişiliğinizin olduğu gibi kalacağını belirtiyor.

Kişiliğinizin genetik bir temeli var, ancak aynı zamanda öğrenme, bağlam, ilişkiler ve yaşanmış deneyimlerinize dayalı. Aslında kişiliğiniz, içeride olduğunuz her şeyi ve dışarıda nasıl davrandığınızı içerir.

“Karşılaştırmanın bittiği yerde kişilik başlar.”

– Karl Lagerfield