İşler Bellek - Hiç Kapanmayan Depo

Hepimiz, işler belleğimizi her türlü faaliyette ve günlük görevlerde kullanırız. Bakkalda alacak listesini çıkarıp, not aldığımızda, bir yüzdeyi hesaplamaya çalıştığımızda veya bir iş görüşme yaptığımızda… Bu görevlerin hepsi bizim işler belleğimizi kullanır. Bu nedenle, bu görevlerin başarısı, işler belleğimizin ne kadar iyi çalıştığına bağlı olacaktır.

İşler bellek, aynı zamanda işletme belleği olarak da adlandırılır, bilginin saklanması ve geçici olarak ele alınmasından sorumlu olan kısa süreli bir hafıza yapısıdır. Bazı bilgileri aklımızda tutan ve aynı zamanda karmaşık bilişsel görevleri gerçekleştiren bir bellek türüdür. Yani bir nevi, aklımızın ameliyathanesi de diyebiliriz -hem hastayı hem de doktoru bir arada tutar. Mantıksal olarak sonuç, iki eş zamanlı işlemi nasıl yaptığınıza bağlı olacaktır.

İşler belleğin ana özellikleri nelerdir?

Bu ana özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Sınırlı bir kapasiteye sahiptir (5 ile 9 kalem arasında).
• Çok aktif – bilgiyi işler ve dönüştürür.
• İçeriğini sürekli günceller.
• Uzun süreli hafıza ile yakından ilgilidir. Bu tür bir bellekte depolanan içerikle ve aynı zamanda kısa süreli bellekte saklanan içerikle çalışabilir.

İşler belleğin önemi

Hiç bir telefon numarasını yüksek sesle söyledikten sonraki 10 saniye içerisinde o numarayı hatırlamadığınız oldu mu? İşte bu, günlük hayatımızda işler belleğin bizimle ilgili olan kısımlarını fark etmeye başladığımız andır. Ayrıca işler belleğimizi kullanmanın ne kadar önemli olduğunu ve onu “formda” tutmamız gerektiğini de görebiliriz.

İşler bellek, karar verme sürecinde ve yönetici işlevlerin doğru çalışması için temeldir. Bu, özellikle dikkat ve güçlü planlama taleplerinin gerekli olduğu durumlarda geçerlidir. Sözlü ve yazılı dil anlayışına dahil olması, her kelimeyi aktif bir şekilde saklaması, tanıması ve anlamsal olarak analiz edebilmesidir. Bu sözcükleri, başka kelimelerle de karşılaştırabilir ve başka bir bellek türünde saklanan bilgilerle veya o andan itibaren duyularımızla ulaşan bilgilerle de birleştirebilir.

İşler bellek, bilgimizin ve muhakeme gücümüzün motorudur. Bu nedenle, matematik, tamamen mantıksal akıl yürütme ve algısal-motor kontrolü ile ilgili olanlar gibi zihinsel görevlerde gereklidir. Aynı zamanda, okuma veya matematik öğrenme gibi çok farklı öğrenim türleri ile de ilgilidir. Hafıza problemleriyle bağlantılı bir beyin rahatsızlığı olan bir hasta, bir kelimeyi tanımlayamayabilir veya iki kelimenin fonetik açıdan kafiyeli olup olmadığını belirleyemeyebilir.

Kısa süreli hafıza ile işler bellek aynı şey mi?

Kısa süreli hafıza, kısa bir süre için sınırlı miktarda bilgiyi korumanıza olanak sağlar. Hem kapasite hem de süre ile sınırlı olan “pasif bir depo” olarak kabul edilir. Öte yandan, işler bellek, dikkat, gözden geçirme, yönetme, organizasyon ve uzun süreli hafıza ile bağlantıların kurulmasını gerektiren bilinçli bir bilişsel süreç yürütmemize olanak sağlar.

Bu belirgin kavramsal farklılığa rağmen, şu anda işler belleğin kısa süreli hafıza ile aynı olup olmadığı konusunda süre gelen bir tartışma var. Bir yandan, birçok araştırmacı, bu iki “deponun”  tek başına geçici bir depolama sistemi olduğunu veya bir taneye dönüştüklerini düşünmektedir. Beynin karmaşık bilişsel görevlerini çözmek veya gerçekleştirmek için, bilgi ile çalışmanıza izin veren yapı budur.

Bununla birlikte, diğer tarafta ise, başka araştırmacılar, her iki sistemin de birbirlerinden farklı olduğunu ve farklı işlevler gerçekleştirdiğini ileri sürmektedir. Onlara göre, kısa süreli hafıza sadece depolamayı içerir. İşler belleği ise işleme, depolama ve yönetime dahil olarak görürler.

İşler bellek nasıl çalışır? – çok bileşenli bir model

İşler bellek operasyonunu açıklamaya çalışmak için, Baddeley ve Hitch, işler belleği 4 alt sisteme veya özel bileşenlere ayıran benzersiz bir model geliştirmiştir:

1. Merkezi Yürütme: Bu, diğer tüm sistemleri denetlemek, kontrol etmek ve koordine etmekle görevlidir. Depolama görevlerinde yer almaz. Dikkat odağının değişimine (seçici dikkat) imkan veren bir denetim sistemi olduğu düşünülmektedir.
2. Fonolojik döngü: Bu kelime dağarcığı oluşturmamızı sağlar. Diğer entelektüel yeteneklerin geliştirilmesinde esastır. Bu döngü, kendi içerisinde iki sisteme ayrılır: sözel bilgiyi koruyan pasif fonolojik depo ve bu bilgiyi “yenileyen” ve koruyan alt sözel inceleme.
3. Görsel-uzaysal çalışma hafızası: Bu, nesneleri algılamamıza, bir ev satın almamıza veya satranç oynamamıza olanak sağlar. Ayrıca iki sisteme ayrılır: görsel önbellek ve fonolojik döngünün bileşenleri ile aynı işlevleri yerine getiren iç yazı.
4. Epizodik tampon: Bu, fonolojik döngü bilgisinin ve görsel-uzaysal gündemin yanı sıra, uzun süreli hafızaya bağlanmaya izin verir.

İşler belleğe dahil olan nöroanatomik yapılar

İşler bellek, beynin özel bir bölümünde yer almıyor. Belirli bir nöron devresinin aktivasyonu ile harekete geçer. Prefrontal korteksin aktivasyonu, karmaşık davranışların planlanmasında yer alan beynin alanı, karar verme süreçleri ve sosyal davranışların çeşitli durumlara uyarlanması ile harekete geçirilir.

Harekete geçtikten sonra, operasyon şekli, prefrontal korteks ve posterior korteksin farklı bölgelerini, temporal lobu ve oksipital arasındaki etkileşimi içerir.

• Temporal lob, sözel bilginin kısa vadede (fonolojik döngü aktivitesi) depolanmasını ve tutulmasını sağlar.
• Oksipital lob görsel bilgileri (görsel-uzaysal program aktivitesini) işler.

İşler belleğimiz kısaca aktif bir geçici hafıza deposudur. İşler bellek ve gücü sayesinde dili anlayabilir, okuyabilir, matematiksel hesaplamalar yapabilir, öğrenebilir veya akıl yürütebiliriz. Uzun lafın kısası, hafızamız gerçekten büyüleyicidir.