Enkoprezis: Semptomları, Nedenleri ve Tedavisi

Enkoprezis, enürezis ile birlikte çocuklarda görülen bir tuvalet giderme sorunudur. Bu rahatsızlıklar, çocuğun yeterli yaşlara ulaşmasına rağmen dışkı ya da ürenin vücuttan çıkışını kontrol edememesi anlamına gelmektedir. 

Enkoprezis, çocuğun dışkıyı kontrol edememe ya da dışkı kaçırma problemi yaşamasıdır. Bu kontrol eksikliği, gerek istem dışı gerekse bilinçli bir biçimde olsun, özellikle uygun olmayan yerlerde ciddi sorunların yaşanmasına neden olur.

Çocukların dışkıyı kontrol altına almayı öğrenmeleri genellikle 4 yaş civarına denk gelmektedir. Bu yaştan sonra çocuğun artık lazımlık gibi yardımcılara ihtiyacı kalmaz. Enkoprezis tanısı koymadan önce organik ya da tıbbi diğer nedenlerin dikkatli bir biçimde gözden geçirilmesi gerekmektedir. Benzer şekilde müshil gibi çocuğun kullanmış olabileceği birtakım maddelerin etkisi olup olmadığının da göz önünde bulundurulması gerekir.

Dışkı kontrolü problemi ile bağlantılı olabilecek çeşitli sebepler bulunmaktadır. Bu nedenlere örnek olarak, aganglionic megacolon ya da peristaltik hareket eksikliği ile ilgili  Hirschsprung Hastalığı (HH) ya da laktoz sindirim yetersizliği gibi daha basit bir neden olabilir.

Kabızlık ve Enkoprezis

Dikkate alınan kriterlerin kategorisine bağlı olarak farklı enkoprezis türleri olduğunu söyleyebiliriz. Bu bağlamda, kabızlı enkoprezis ya da enkontinans (normal olarak vücuttan dışarı atılacak şeylerin çıkmasını kontrol edememe) bulunan (kabızlık olmayan) enkoprezis olarak iki farklı türden söz edilebilir. 

Bu rahatsızlıkta tıbbi olarak yapılan muayeneler ve çocuğun tıbbi geçmişi oldukça büyük önem taşımaktadır. Çünkü yukarıda belirtilen iki farklı tür enkoprezis rahatsızlığının birbirinden farklı tedavi yöntemleri bulunmaktadır.

Alıkoyan Enkoprezis (Kabızlı)

Bu tür enkoprezis vak’alarında, alışılmışın dışında bir tortu ve dışkı birikimi görülür. Kimi durumlarda alıkoyan (retentive) enkoprezis rahatsızlığı bulunan çocuklar her gün tuvalete gitmelerine rağmen tam olarak bir boşaltım gerçekleştiremezler.

Bu durumlarda yapılacak muayeneler ve testler çok önemlidir. Çünkü bu rahatsızlık röntgen filmleri ile görülebilmektedir. Yapılan çok sayıda çalışma, alıkoyan enkoprezisin genellikle kısmen de olsa psikolojik nedenlerden kaynakladığını ortaya koymaktadır. Enkoprezis vak’alarının tamamı göz önünde bulundurulduğunda, yaklaşık olarak % 80’i alıkoyan enkoprezis türündedir.

Enkontinans Bulunan Enkoprezis (Kabızlık Olmayan)

Bu tür enkoprezis yetersiz egzersiz, çevresel ve aile içi stres ya da karşı gelen davranış biçimleri nedeniyle görülebilir. Aslında eğer bir çocukta enkontinans bulunan bir enkoprezis sorunu varsa, bu durumda antisosyal problemler ya da büyük psikolojik sorunlar gibi çocuğu rahatsız eden diğer etkenlerin de değerlendirilmesi gerekir.

DSM-5 Tanı Ölçütlerine göre meydan okuyan, davranışsal, duygusal ve hatta psikotik rahatsızlıklar incelenirken bir psikiyatrik değerlendirme yapılması tavsiye edilmektedir. Örnek olarak çocuk, küçük yaşlarda görülen bir depresyon geçiriyor ve enkoprezis sorunu da bu durumun bir sonucu olarak ortaya çıkmış olabilir.

Birincil ve İkincil Enkoprezis

Enkoprezis tanısında dikkate alınması gereken diğer bir önemli detay da dışkı kaçırmanın sürekli olup olmadığıdır. Yani kimi çocuklar dışkılarını hiçbir zaman kontrol edemezken, bazıları ise bir yıldan fazla bir süre bu sorunu aşabilir. Fakat bu sürecin sonunda aynı problem tekrar ortaya çıkar.

Bu bağlamda belirli bir ayrım yapılması son derece önemlidir. Çünkü birincil ve ikincil enkoprezise yol açan nedenler birbirinden farklı olabilir. Eğer çocuk dışkı tutmayı nasıl kontrol edeceğini hiçbir zaman öğrenmemişse, bu durumda erken bir gelişim takıntısı tanısı konulabilir. Yani aslında bu tip bir vak’anın daha çok psikolojik nedenlere dayandığı söylenebilir.

Lise gibi daha ilerleyen yaşlarda görülen ve daha önceden öğrenilmesine rağmen sonradan tekrar ortaya çıkan türü, daha çok çevresel etkilere, okulda ya da evde strese yol açan nedenlere veya diğer bazı farklı rahatsızlıklara bağlı olabilir. Son olarak, enürezisten farklı olarak enkoprezis probleminin gün içinde görülme olasılığı gece saatlerinden daha fazladır.

Epidemiyoloji: En Çok Zararı Kim Görür?

Epidemiyoloji, tartışma konusu olan rahatsızlıktan genellikle en fazla etkilenen gruplara verilen addır. Çocuklarda ortaya çıkan enkoprezis genellikle farklı biçimlerde görülür. Dört yaşından sonra, enkoprezis rahatsızlığının erkeklerde kızlardan daha yaygın olarak görüldüğü belirlenmiştir. Yedi ile sekiz yaşları arasında erkek çocuklarda görülen enkoprezis problemi kız çocuklara kıyasla % 1,5 oranında daha fazladır.

Çocuklar ve Yetişkinler Üzerindeki Etkileri

Bu hastalığın doğası ve konunun hassas olması nedeniyle üzerinde çok fazla konuşulmadığı ve tartışılmadığı açık bir gerçektir. Ancak enkoprezis rahatsızlığının çocuklar üzerinde çok ciddi ve yoğun bir etkisi bulunmaktadır. Bu hastalık, çocukların kendilerine olan güvenlerini ve bu bağlamda gelişimlerini zedeler. Çünkü doğal olarak bu hastalığın günlük yaşantıda saklaması çok zor bir niteliğe sahip olduğunu belirtmek gerekir.

Enkoprezis rahatsızlığının görüldüğü yaşlarda çocuklar büyük oranda okula başlamış olurlar. Teneffüs süresince dışkı kaçırmak ya da ders esnasında dışkısını tutamamak çocuklarda oldukça ciddi strese neden olmaktadır.

Aynı zamanda aileler için de son derece zor bir durum olan bu rahatsızlık, genelde aile içerisinde huzursuzluğa ve gerginliğe yol açar. Bu sinir bozucu rahatsızlık her ne kadar bir çocukluk problemi olsa da, tedavi sürecinde çocuğun ailesinden göreceği destek büyük önem taşımaktadır. Yani aile bireylerinin evde adeta birer terapist gibi çocuğa yardım etme konusunda istekli olmaları gerekmektedir.

Etiyoloji ve Nedenleri

Birçok hastalıkta olduğu gibi enkoprezis de çok sayıda farklı faktörün bir araya gelmesinden ortaya çıkmaktadır. Bu faktörler hem fizyolojik hem de psikolojiktir. Ancak genetik açıdan bir etkileşim olduğuna dair herhangi bir bulguya rastlanmamıştır.

Fizyolojik faktörler arasında, beslenme anormallikleri, çocuğun gelişim süreci ile ilgili problemler ya da bağırsak muayenesinin yetersiz bir şekilde yapılması gösterilebilir. Psikolojik nedenler açısından bakıldığında ise, enkoprezis çocuğun dikkatini bir noktaya toplayamaması, dikkat eksikliği, hiperaktif olma durumu, tuvalet korkusu ya da acılı tuvalete çıkma gibi pek çok psikolojik neden sayılabilir.

Öğrenme konusunda birtakım eksikliklerin de bu rahatsızlığın ortaya çıkmasında rol aldığına yönelik çeşitli teoriler bulunmaktadır. Bu bağlamda, çocuğun tuvalete gitmesi gerektiğine dair ayırt edici sinyallerin öğrenilmemesi bu sürece neden olabilmektedir. Yani çocuk tuvalete gitmek istediğinde aslında bu ihtiyacını tam olarak algılayamaz ve bu nedenden dolayı da tuvalete gitmez.

Alıkoyan enkoprezis vak’alarında kaçınma ile öğrenme olarak adlandırılan başka teoriler de bulunmaktadır. Bu tür durumlarda çocuk, acıdan ya da herhangi bir endişesinden kaçınmak için dışkı tutmayı öğrenmektedir. Yani olumsuz bir yönlendirme ile bir kabızlık döngüsüne giren çocuk, bu sürecin sonunda ikincil enkoprezis aşamasına geçme riskiyle karşı karşıya kalır.

Enkontinans bulunan enkoprezis problemi ile ilgili olarak, bu tür bir sorunu bulunan çocukların tuvalet ihtiyaçlarını gidermeyi yanlış bir biçimde öğrendikleri söylenmektedir. Bazı çocukların, bu ihtiyaçlarını giderme esnasında dikkatleri dağılır ve bu yüzden hem kendilerini hem de çevreyi kirletirler. Bu tür durumlarda problemin büzgen kaslarda (sfinkter) olma ihtimali de gözardı edilmemelidir.

Tıbbi ve Davranışsal Tedavi

Tıbbi tedavi yöntemleri arasında müshil kullanımı ve lavman metodunun sıklıklar kullanıldığı görülür. Ayrıca yoğun lifli gıdalar ve bol sıvı tüketimi içeren bir beslenme programının da destekleyici bir yöntem olarak uygulandığının altını çizmek gerekir. Bu rahatsızlığa çözüm bulmak amacıyla yapılan tıbbi tedaviler içinde Levine Protokolü (1982) karşımıza çıkmaktadır. Bu yöntemde, özellikle psikolojik eğitim boyutuna önem verilmekte (çocuğa çizimler yardımıyla kalın bağırsağın ne olduğunu açıklamak gibi) ve bu bağlamda dürtüler tedavi sürecinde büyük rol oynamaktadır.

Konuya davranışsal tedavi açısından bakıldığında, tuvalete gitmenin rutin bir alışkanlık haline getirilmesinin öğretilmesi, çevrenin yeniden düzenlenmesi, kontrol mekanizmasının uyarılması ve alternatif davranış tarzlarına yönlendirmek için önlemler alınması çözüm yöntemleri arasında bulunmaktadır. Ayrıca bu konuda Home and Walker (1992) tarafından geliştirilen bir program da bulunmaktadır. Bu program, etken şartlama prensibine dayanmaktadır.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, enkoprezis rahatsızlığının çok farklı nedenleri olduğu kadar farklı türleri de bulunmaktadır. Kimileri tarafından doğal olarak görülen bu problem, çocuklar için son derece tatsız ve huzursuzluk verici bir hastalıktır.

Bu rahatsızlığı tedavi edebilmek için biraz odaklanmak ve enkoprezis probleminin aslında ne gibi bir mesaj vermek istediğini anlamaya çalışmak gerekmektedir. Bu durum, belki de bir rahatsızlık değil başka bir problemin semptomu olabilir. O nedenle gerekli tıbbi ve psikolojik değerlendirmelerin yapılması son derece önemlidir.