Bu 24 Saatlik Ritm Uyku Bozukluklarından Herhangi Biri Sizde Var Mı?

Yazan ve doğrulayan psikolog Sergio De Dios González

Tarafından yazılmıştır Francisco Pérez

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Sirkadiyen (24 saatlik) ritm uyku bozukluklarının ne olduğunu biliyor musunuz? Bilmiyorsanız, endişelenmeyin, sizlere bu yazımız içerisinde gerekli açıklamaları yapacağız. Şüphesiz yaşamınız boyunca en az bir kez uykusuzluktan muzdarip olmuşsunuzdur. Dünyada birçok insan bu sorun ile yüzleşiyor.

Uykuya dalmanın zor olduğu zamanlar vardır. Yatağınıza girersiniz, bir sağa bir sola dönersiniz ama uykunuz bir türlü gelmez. Diğer zamanlarda ise istemediğiniz bir zamanda uyanıp, geri de uyuyamazsınız. Bunlar uykusuzluk sorunu için verilen örnekleridir.

Bu tür bir durum, çeşitli faktörlere bağlı olabilir. Çoğu zaman, kötü uyku alışkanlıklarının bir sonucu olarak ortaya çıkar (uyumadan önce TV’yi seyretmek, uyumadan hemen önce meşgul olunana herhangi bir uyarıcı vb.) Diğer zamanlarda stres ve aşırı sinir sistemi aktivasyonu da söz konusu olabilir.

Bununla birlikte, 24 saatlik ritm uyku bozuklukları, basitçe bu dönem bazında uyku ritminin kesintiye uğramasıyla şekillenir. 24 saatlik ritm, biyolojik süreçlerin (yaklaşık olarak) 24 saatlik döngüsünü düzenleyen “biyolojik saate” verilen isimdir.

24 saatlik ritmler nelerdir?

24 saatlik ritmler, doğada periyodik olan içsel biyolojik olarak var olan ritmlerdir. 24 saat aralıklarla meydana gelirler. Bu ritmler, Dünya’nın güneş etrafındaki günlük dönüşüne dayanır (gündüz ve gece döngüsü). Bu isim (sirkadiyen) “yaklaşık” anlamına gelen Latince “circa” sözcüğünden ve “gün” anlamına gelen “dian” dan gelmektedir. Yani sirkadiyen ritm “yaklaşık bir gün” anlamına gelir. Memeliler için en önemli sirkadiyen ritm, uyanıklık döngüsüdür.

24 saatlik ritmler sadece insanlarda değil, aynı zamanda bitkiler, sinekler, balıklar, bakteriler ve benzerleri neredeyse tüm yaşam formlarında yani, doğal uyku fonksiyonlarında 24 saatlik ritme sahip olan herhangi bir işlemde geçerlidir. İnsan olarak, uyku-uyanma döngümüzle uyum içinde olan doğal bir uyku döngüsüne sahip olmak için tasarlandık. Bu şekilde geceleri uyuyabilir ve gündüzleri uyanık olabiliriz.

24 saatlik ritmler, sadece memelilerin uyku ve yemek yeme zamanlarını belirlemek için değil, aynı zamanda diğerlerinin yanı sıra, tüm hormonal aktivite, hücresel rejenerasyon ve beyin aktivitesi için de önemlidir.

Biyolojik saatimiz

Çeşitli araştırmacılar, vücudumuzda 24 saatlik ritmlerimizi ayarlamaktan sorumlu bir yapı olması gerektiği sonucuna varmışlardır.

Aslında, bu yapı bedenimizde mevcuttur ve buna suprakiazmatik çekirdek denir. Beyindeki hipotalamusta, bu suprakiazmatik çekirdek bulunur. Gözlerimizin hemen arkasındadır. Bu bölge bizi gece uyutmaktan ve gündüzleri ise uyanık tutmaktan sorumludur.

24 saatlik ritm uyku bozuklukları

Eğer normalden birkaç saat önce ya da sonra uyur ya da uyanırsanız, genel olarak bir probleminizin olduğu söylenemez. Ancak, uyanma konusunda sorunlar yaşarsanız ya da çalışırken sürekli uykunuz geliyorsa, o zaman bir sorun olabilir.

Durum buysa, uyku döngünüz bir sorun haline gelir ve 24 saatlik ritm uyku bozukluğu teşhisi konulabilir.

Tanı kriterleri

24 saatlik ritm uyku bozuklukları olarak, aşağıdaki belirtilerden bazıları gösterilebilir:

• Sürekli ya da tekrar eden uyku kesintisi. 24 saatlik sistemdeki bir değişiklik veya 24 saatlik ritm ile gerekli uyanma uyku senkronizasyonu arasındaki 24 saatlik endojen ritmi bazındaki yanlış hizalamadan kaynaklanan bir sorun. Bu, bir kişinin fiziksel ortamına, sosyal veya iş programlarına bağlı olabilir.
• Bu uyku kesintisi aşırı uykuluğa veya uykusuzluğa veya her ikisine de yol açabilir.
• Uyku değişikliği, bir kişinin aktif rol oynadığı sosyal, iş veya diğer önemli alanlarda klinik olarak önemli sorunlara veya bozulmalara neden olabilir.

Hangi tip 24 saatlik ritm uyku bozuklukları var?

Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabına (DSM-5) göre çeşitli tipte 24 saatlik ritm bozuklukları vardır:

• Gecikmiş uyku fazları
• İlerleyen uyku aşamaları
• Düzensiz uyandırma döngüsü
• 24 saatlik uyanma uyku döngüsü
• Vardiyalı çalışma ile ilişkili
• Belirtilmemiş

Gecikmiş uyku fazları

Bu durum, uyuma ve uyanma için arzu edilen bir programa kıyasla, bir uyku zamanı gecikmesi olarak adlandırılır (genellikle iki saatten fazla). Bu uykusuzluk ve aşırı uykusuzluğa neden olur.

Kendi uyku programımıza sadık kaldığımız zaman, gecikmiş uyku evresi olan kişiler, yaşları için normal uyku kalitesi ve süresine sahip olabilirler. Ancak, uykusuz kaldıklarında, uykusuzluk, sabahları uyanma güçlüğü ve günün başlarında aşırı uykulu olma gibi belirtileri olabilir.

Bu belirtiler ergenlik döneminde ya da erken yetişkinlikte başlar. Teşhis edilmeden önce birkaç ay veya yıl sürebilirler. Bu yaş ile ilgili olarak daha az ciddi olabilir ve semptomlar sıklıkla ortaya çıkar. Okul veya iş programlarındaki değişiklik, normalden erken uyanma gerektiren durumları daha da kötüleştirebilir.

İlerlemiş uyku aşamaları

Bu durum, uyanık olduğumuz zamanların, arzu edilenden birkaç saat önce ya da tercih edilen zamanlar dışında olduğu durumlarda meydana gelir. Arzu edilen uyuma ve uyanma zaman dilimine kıyasla, ilerlemiş bir uyku programda (normalde 2 saatten fazla) uyku öyküsü olduğunda tanı konur.

Semptomları gün içinde erken ve aşırı uyku olarak adlandırılabilir. Bu bozukluğu olan bir kişi, kendi uyku planını oluşturabildiğinde, uyku kalitesi ve süresi yaşa göre normalleşir. İlerlemiş uyku aşamaları, ailesel köklerde de görülebilir. Bu tür bir bozukluğu olan insanlar için ilerlemiş uyku aşamalarına sahip bir aile geçmişi olma eğilimi vardır.

Genellikle geç yetişkinlikte ortaya çıkar ve 3 aydan uzun süre kalıcı olabilir.

Düzensiz uyanma döngüsü

Düzensiz bir şekilde uyanma döngülerine sahip bir kişi genellikle, gece uykusuzluğuna (normal uyku zamanlarında) ve gün içinde aşırı uyumaya (uyuklama) sahiptir. Bilinen 24 saatlik uyanık uyku ritmlerinin olmaması ile uykusu düzeni şekillenir. Belirli bir uyku süresi yoktur ve uyku günün 24 saati boyunca en az üç periyota bölünür.

24 saatlik olmayan uyku-uyanma döngüsü

Bu tip bir bozukluğun teşhisi, 24 saat karanlık-ışık döngüsü ve 24 saatlik ritm bozukluğu arasındaki anormal eş zamanlılıktan kaynaklanan uykusuzluk veya aşırı uykusuzluk semptomlarının öyküsüne dayanır. Bu bozukluğu olan insanlar uykusuzluk, aşırı uyuklama veya her ikisine de sahiptir. Semptomları olan ve olmayan dönemler arasında değişirler.

Bu, daha az ışık algısına sahip oldukları için görme engelli veya görme duyusu zayıf olan insanlar için daha yaygındır. Görme bozukluğu olmayan ama bu rahatsızlığı olan insanlar da uzun süre uyuyabilirler.

Vardiyalı çalışma ile ilişkili olan

Bu bozukluğu olan kişiler normal “sabah 9 akşam 5” programının (özellikle gece vardiyaları) dışında bir çalışma programına sahiptir.

En açık semptomları, iş yerinde aşırı uyku hali ve evde uyku problemleridir. Kişi düzenli bir çalışma rutinine döndüğünde bu belirtiler kaybolur. Öte yandan, farklı saat dilimlerine giren insanlar genellikle benzer semptomlara sahip olabilirler.

Bu 24 saatlik uyku ritm bozukluklarından herhangi birine sahipseniz, mümkün olan en kısa sürede “normal” uyku alışkanlıklarını yeniden kurmanızı öneririz. Belki bu sizin için zor ya da bunu kendiniz yapamazsınız, bu durumda, sorunu tedavi etmek için bir psikolog ile görüşmenizi öneririz.

Referanslar:

• Amerikan Psikiyatri Derneği (2014). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5), 5. Baskı. Madrid: Editör Médica Panamericana.