Aile Hekimi Ziyaretlerinde Demansı Tespit Etmek

Etrafınızdakilerden birinde bilişsel anlamda geriye doğru bir gidişat tespit ederseniz, onu en kısa sürede bu duruma tam ve doğru tanıyı koyabilecek bir uzmana göstermeniz çok önemli. Benzer şekilde, birinci basamak sağlık teşkillerinin, yani aile hekimi ziyareti sırasında demansı tespit etmek, hastalığın ilerlemesini ve kişinin kendi hareketlerini kontrol edebilme yetisini kaybetmesini geciktirmek açısından kilit rol oynayabilir. Bilişsel anlamda bir gerileme durumunda, erken teşhis, hastalığın ilerlemesini önemli ölçüde yavaşlatmaya yardımcı olabilir.

Pastor ve ark. (2003), yaptıkları çalışmada, demansın geç teşhisinin hastaların ve ailelerinin yaşam kalitesi üzerinde olumsuz sonuçları olabileceğini savunuyorlar. Öte yandan, bir doktorun birinci basamak ziyaret sırasında gözlemlediği semptomlar geçici bir durumun göstergesi de olabilir. Sonuç olarak, kapsamlı bir muayene sonucu konulacak ayırıcı tanı çok önemlidir.

Erken teşhis neden bu kadar önemli?

Konuya bir başka taraftan baktığımızda, erken teşhis, hastalığın nedenlerini tanımlamayı kolaylaştırabilir. Sonuç olarak, hasta bir tür tedavi edilebilir demanstan muzdaripse, uygun tedavinin uygulanması için zamanı olacaktır. Ayrıca, bilişsel işlevleri sürdürmeye yardımcı olmak konusunda etkili olduğu bilinen farmakolojik ve davranışsal tedbirlerin de uygulanmasını kolaylaştıracaktır.

Ayrıca, demansın erken saptanması, hastanın ailesinin de gelişmelere yavaş yavaş uyum sağlamasına izin verir. Demansın getirdiği değişikliklerle ailelerin uğraşması zor olabilir, bu nedenle ihtiyaç duyulan bilgiyi almak ve işlemek için zamana sahip olmak bu konuyla ilgili stresi azaltabilir.

“Ne tür bir hastanın hastalığa sahip olduğunu bilmek, hastanın ne tür bir hastalığa sahip olduğunu bilmekten daha önemlidir.”

– Hipokrat

Uyarıcı işaretler

Arenillas ve arkadaşları, yaptıkları çalışmada (2018), demansın uyarıcı işaretlerini üç kategoriye ayırdı: bilişsel, davranışsal-psikolojik ve fonksiyonel. Demansı tespit etmek konusunda bizlere ipucu verebilecek ana bilişsel işaretler şunlar:

• Son olayları, yolları veya adları hatırlamak konusunda zorluk. Diyalogları unutmak veya aynı soruyu defalarca tekrarlamak.
• Değişikliklere uyum sağlamada sorun.
• Doğru kelimeleri bulmakta zorluk.
• Organizasyon ve planlama gerektiren görev ve faaliyetlerde artan zorluklar.

Birinci basamak ziyaretleri sırasında demansı tespit etmeyi kolaylaştıran ana davranışsal veya psikolojik belirtiler ise şunlar:

• Kişilik ve ruh hali değişiklikleri.
• Kayıtsızlık, motivasyon ve inisiyatif eksikliği.
• Davranış değişiklikleri.
• Psikiyatrik problem öyküsü olmayan kişilerde psikiyatrik belirtiler.

Ana fonksiyonel semptomlar:

• Evde, işte veya boş zamanlarında normal görevleri tamamlamada zorluk.
• Kişisel hijyen ve kişisel bakımı ihmal etmek.
• İşten veya sosyal etkinliklerden çekilme.
• Para yönetiminde zorluk.

Aile hekimi ziyaretleri sırasında demansın değerlendirilmesi ve saptanması

Bilişsel gerileme belirtileri olan birini görme olanağı bulunan ilk doktor, birinci basamak hekimidir. Birinci basamak hekimlerinin yeni bir hasta gördüklerinde yaptıkları ilk şey tıbbi geçmişlerini dinlemek veya incelemek. Başka bir deyişle, semptomları, geçmiş hastalıkları ve tedavileri hakkında bilgi edinmek için hastayı ve onlarla birlikte olanları bir nevi “sorgulamakta”.

Bu görüşme sırasında, doktor hastanın patografisi için sistematik olarak veri toplar (Redondo V. 2017). Diğer şeylerin yanı sıra, tıbbi öykü hastalığın ne zaman ve nasıl başladığını, hastanın bu durumun nasıl geliştiğine inandığını ve kişilik ve/veya davranış değişikliklerini fark edip etmediğini içerir. Bu ilk muayenenin sonucunda aile hekiminin yapacağı şey tanısal bir hipotez oluşturmak.

Aile hekimi ziyaretleri sırasında demansı tespit etmek için uygulanan protokol

Birinci basamak hekiminizin, Pastor ve arkadaşları tarafından hazırlanan Demansın Erken Teşhisi ve Müdahalesi için Yapılacaklar Kılavuzuna göre şunları yapması gerekir:

• Özellikle nörolojik patoloji, vasküler enfeksiyonlar ve travmatik beyin hasarı ile psikiyatrik patolojiler, komorbiditeler ve reçeteli ilaç kullanımı ile ilgili kişisel ve ailevi tıbbi geçmişe ait bilgiler toplanır.
• Komple fiziki muayene yapılır.
• Önemli tamamlayıcı testler yapılır. Analitik testler, beyne ait görüntüleme testleri, bilişsel tarama araçları, fonksiyonel ve nöropsikiyatrik değerlendirmeler bu testlerden bazıları olabilir.

Ek olarak, birinci basamak yani aile hekimi yukarıdakilerin tümünü yaptıktan sonra, nöropsikoloji, psikiyatri ve geriatri uzmanlarına gerekli bilgilendirmeleri yapmalı ve tespitleriyle ilgili tavsiyelerde bulunmalı.

Hastayı bu uzmanlara sevk etmekteki amaç demans tanısını doğrulamak ve hastanın hangi tür bir demans yaşadığını bulmak. Uzmanlar, hastayı mümkün olan en kısa sürede uygun tedavi için takip etmek üzere daha doğru testleri de yapabilecektir.

Sonuç olarak, bir hastalığı uygun şekilde teşhis etmek için bütünsel ve kişiselleştirilmiş bakım ve muayene şart. Bu nedenle, özellikle bir kişinin hayatını bu kadar büyük ölçüde değiştirebilecek durumlarda, multidisipliner ve disiplinler arası çalışma çok önemli.