Uygulamalı Psikoloji Nedir?

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater.

Son Güncelleme: 22 Aralık, 2022

Psikoloji bilimini insan davranışlarını anlamaya çalışan sayısız dallara ayrılmış büyük bir ağaç olarak düşünebilirsiniz. Bu dalların ve yaprakların oluşturduğu kaosun içinde göze çarpan bir tanesi var; yani uygulamalı psikolojiden bahsediyoruz. Uygulamalı psikoloji günlük hayatımızda karşılaştığımız problemlere somut çözümler bulmayı amaçlar.

Belki kendinize psikolojinin de hep yaptığı zaten bu değil mi diye sorabilirsiniz. Bu bilim zaten en başından beri insanın en yaygın ve karmaşık ihtiyaçlarına cevaplar bulma ve yardımcı olma konusuna odaklanmıyor muydu?

Psikoloji ilk başta bilgi toplamaya ve psikolojik süreçleri anlamaya daha çok odaklanıyordu. Dikkat, hafıza, öğrenme ya da dil gibi süreçlerden bahsediyoruz. Biz bu heyecan verici, engin ve devamlı büyüyen alana “temel psikoloji” diyoruz.

Psikoloji 19. yüzyılın sonlarına doğru 20. yüzyılın başlarında, Hugo Münsterberg adındaki Alman-Amerikalı psikolog sayesinde büyük bir ilerleme daha kaydetti. Münsterberg, bu geniş kapsamlı olarak tanımlanan bilimin pratik çözümler bulmaya doğru yönlendirilmesine önayak oldu. 

Temel psikolojinin sağladığı bütün bilgilerin ışığında bu alan, insanların hayatını değiştiren ve sağlığına, öğrenme yetisine ve mutluluğuna katkıda bulunan bir dal haline geldi. Gördüğünüz gibi bu iki alanı birbirinden ayrı düşünmek pek mümkün değil.

Temel psikoloji ve uygulamalı psikoloji aynı ağacın iki ana dalıdır ve bu muhteşem ağaç büyümeye ve hayatlarımızı daha iyi hale getirmeye hep devam edecektir.

Hugo Münsterberg: uygulamalı psikolojinin kurucusu

Hugo Münsterberg Kant’ı çok okurdu. Kendisini Harvard Üniversitesindeki psikoloji laboratuvarında beraber çalışmak için davet eden Williams James ile araları da iyiydi. Ancak bu ilişki kötü bir şekilde sonlandı.

William James’in doğaüstü olaylar üzerine araştırma yapmakla ilgilendiğini söylerler. Nesnellik ile uygulanabilirliğe gönülden inanan ve Wilhelm Wundt’un öğrencisi olan Münsterberg, James’in bu yönünü hiçbir zaman anlayamadı ve kabullenemedi.

Münsterberg mantıklı ve somut olmayan her şeyi “hokus pokus psikolojisi” kategorisine sokardı. O dönemde öncelikli olarak iş yerlerinin verimliliğini artırmakla ilgileniyordu. Belki de akademideki meslektaşlarıyla arasında hep bir gerginlik hissetmesi bu yüzdendir.

Meslektaşları psikolojinin kati suretle laboratuvarlara ait olduğuna inanıyorlardı. Bakış açıları, makale yayımlamak ve belki de meslektaşlarının teorilerine meydan okumak gibi bir amaca yönelik gözlem ve deneyler yapmakla sınırlıydı.

Hugo Münsterberg’in uygulamalı psikolojinin temellerini atması tek bir nedene dayanır. Münsterberg, sanayinin ve bilimsel işletmeciliğin (Taylorizm) yeni beceriler istediği bir dönemde çalışan işçilerin becerilerini artırmak istedi. Sistemin istediği, daha komplike bir iş ortamı yaratmak için işçilerin daha hazırlıklı ve becerikli olmasını sağlamaktı.

Yani Münsterberg, 50 yaşına bile gelmeden hayatını kaybetmiş olmasına rağmen, psikoloji alanına yaptığı katkıları büyük bir öneme sahiptir. Bunlardan en önemlisi de endüstriyel psikolojiyi kurması ve profesyonel beceriler üzerine yaptığı çeşitli testler olmuştur. Hatta tanıkların güvenilirliğini test eden bir ölçek yaratarak adalet psikolojisinin bile temellerini oluşturmuştur.

Uygulamalı psikolojinin farklı yönleri

Uygulamalı psikolojinin, kullandığı araçların ve bilgilerin büyük bir kısmını temel psikolojiden aldığını en başında söylemiştik.  Pratiğe taşımak söz konusu olduğunda, bir görevin uygulaması ve geliştirilmesi her zaman yeni bilgiler, veriler ve kavramlar kazandırır. Aynısı uygulamalı psikoloji için de geçerlidir. Uygulamalı psikoloji kardeş dalı olan temel psikolojiden daha bağımsız bir tutuma sahiptir.

Sonuç olarak uygulamalı psikoloji sayısız eylemlerin dünyasıdır. Bu alanlar günlük hayatımızda en çok karşılaştığımız şeylerle ilgilenir. Uygulamalı psikoloji sayesinde bugün problemlerimize çözümler bulabiliyor, becerilerimizi geliştirebiliyor, süreçlerimizi hızlandırıyor ve yenilikler yapabiliyoruz. Haydi bazı örneklere bir bakalım.

Uygulamalı psikolojinin dalları

• Sağlık psikolojisi. Klinik psikolojiyle ilişkili olsa da bunlar iki farklı disiplindir. Sağlık psikolojisi davranışlar ile fiziksel bozukluklar arasındaki ilişkiyi inceler. Bunun yanı sıra, çeşitli hastalıkları önlemeye ve tedavi etmeye çalışır.
• Klinik psikoloji. İşlevsiz davranışları önlemeye ve tedavi etmeye odaklanır. Hedefi, yaşam kalitesini ve zihinsel sağlığı artırmaktır.
• Spor psikolojisi. Spocuların performansını artırmayı amaçlar. Örneğin, anksiyeteyi azaltmak ve takım çalışmasını iyileştirmek gibi.
• Örgüt psikolojisi. Bu ve klinik psikoloji uygulamalı psikolojinin en çok bilinen dallarıdır. Örgüt psikolojisi iş ortamını iyileştirme, problem çözme, eğitme, becerileri maksimum seviyeye çıkarma ve kurumun insan kaynaklarını yönetme odaklı çalışır.
• Eğitim psikolojisi. Bunda ise uygulamalı psikoloji, öğrenmeyi ve metodolojiyi geliştirmek adına temel psikolojiyi kullanır. Öğrencilerin nasıl öğrendiğini anlamayı ve onlara günlük hayatlarında kullanabilecekleri kaynaklar sağlamayı amaçlar.
• Çevre psikolojisi. İnsanların çevresindeki şeylerle nasıl bağlantılar kurduğunu ve çevrenin başlı başına davranışlarımızı ne yönde etkilediğini anlamaya çalışır.
• Adli psikoloji. Bu dalın çalışmaları suç araştırmalarıyla sınırlı değildir. Aynı zamanda tanık ifadelerinin dürüstlüğünü inceler, velayet mücadelelerine bakar, kurbanlarla ilgilenir.
• Pazarlama psikolojisi. Hepimizin bildiği üzere, pazarlama tüketici ekonomisinin önemli bir parçasıdır. Alıcıları belirli ürünleri seçerken nelerin motive ettiği ile istekleri ve ihtiyaçları ne tür bilinçaltı süreçlerinin belirlediğini anlamaya çalışmak, psikolojinin bu ilginç alanını oluşturan önemli parçalardır.

Sonuç olarak, her alan uygulamalı psikolojinin birer dalı gibidir. Acil durum psikolojisi, trafik güvenliği psikolojisi, yaşlanma psikolojisi gibi burada bahsetmediğimiz daha birçok alan var. Bunlar sadece psikolojinin ne kadar çok durumda değerli bir araç olabileceğini göstermek için birkaç örnekti.

Kaynakça

• Münsterberg, Hugo (1914) “Psychology and Industry”. Psychology Press
• Münsterberg, Hugo (2008) “Psychology and Social Sanity” Psychology Press
• Muchin, Paul (1994) “Psicología aplicada”. Paidós
• Olivares Rodriguez, José (2012) “El ejercicio de la psicología aplicada” Pirámide