Sis, Unamuno'dan bir Rönesans "Nivola"sı

Miguel de Unamuno, 1914’te “Nivola” olarak tanımlamayı tercih ettiği oldukça tuhaf bir roman yayınladı, böylece insanlar onu diğer eserlerle karşılaştırdığında ortaya çıkabilecek eleştirilerden de kaçınmayı başarmış oldu. Romanın İspanyolca adı “Niebla“. İngilizce’ye “Mist“, Türkçe’ye de “Sis” olarak çevrilmiş. Bugünkü yazımızda bu edebi mücevheri keşfedeceğiz.

Unamuno, İspanyol edebiyatının en önemli yazarlarından biri. 1864’te Bilbao’da doğdu ve 1936’da Salamanca’da öldü. Bugün adı en büyük romancılardan biri olarak anılıyor ve aynı zamanda 1898 Kuşağı’nın da temsilcilerinden biri.

Bu çalışması sayesinde Miguel, önceki yazılarında sunduğu fikirlerinin çoğunu bir araya getiriyor. Ancak bunu hukuk diplomasına sahip zengin bir adam olarak canlandırdığı ana karakteri Augusto Pérez’in hayatını kaleme almak suretiyle yapıyor. Hikayenin kendisi çok fazla çarpıklığa ve çarpıtmalara sahip değil, ancak yazar ona başka bir boyut vermeye çalışıyor.

Kendisinin “Nivola” kategorisi altında listeleyeceği yeni bir tür olan çalışma, insanlar geleneksel olarak başka türlü isimleri kullanarak tanımlayacakları bir tür ve roman değil. Bugünkü yazımız, bu kitabın bazı kilit noktalarını ortaya çıkarıyor.

“Nivola” yani “Sis” tartışması

Kitaba başlarken okuyucunun dikkatini çekecek önemli bir şey, önsözün Víctor Goti tarafından imzalanması. Bu kişi, oyundaki karakterlerden biri. Ayrıca yazar, okuyucunun bir roman değil, bir “Nivola” okumak üzere olduğunu belirttiği bir post-prolog yapar.

Sonsöz, herkesin kafasını daha da karıştırmak için oyundaki olayları anlatıyor. Ama bunu, yukarıda bahsedilen Augusto Pérez’in köpeği Orpheus’un bakış açısından yapıyor.

Hikayede, her şey Augusto’nun delicesine aşık olduğu bir kadını görmesiyle başlar. Sınırlı kaynakları ile onun dikkatini çekmeye çalışacak, ancak, kadın zaten başka biriyle birlikte olduğu için onu reddedecektir. Bununla birlikte, sonunda buluşmayı kabul edecek, ancak yalnızca ondan yararlanmak için bunu yapacak. Sonunda da, düğün gününde ona her şeyin bir aldatmaca olduğunu açıklayan bir yazı yazacak.

Bu andan itibaren okuyucu anlatı açısından otantik bir devrime tanık oluyor. Augusto o kadar mutsuz ki intihar etmeyi planlıyor. Ancak, o da sadece oyundaki herhangi bir karakter ve bu nedenle de özgür iradeden yoksun. Bu durumda, tabii olarak, yalnızca yazar Unamuno onunla ilgili nihai kararı verebilecektir.

Ve sonra…

Bu aşamada da, kimilerinin “dördüncü duvar” olarak bildiği şey yıkılıyor. Böylece Augusto yazarla konuşmaya karar veriyor. Yani, karakter, doğrudan Unamuno ile konuşuyor.

Karakter, yazara isyan ederek niyetini ortaya çıkarıyor. Bu şekilde, yazar, kendisinin başka bir kurgusal hikayeden bir karakter olup olmadığını merak etmeye başlıyor. İnsan ne ölçüde özgür iradeye sahip? Burada amaç, Unamuno kendi özgürlüğünden ve kendi gerçekliğinden şüphe etmeye başladığında, okuyucunun da aynı anda kendi varoluşunu sorgulaması. Öyleyse, ya insanlar sadece bir rüyada var oluyorlarsa? Ya da, ya birinin rüyasının yalnızca bir parçasıysa?

Bu romanın büyüklüğü ve etkileyiciliği sadece olay örgüsünde değil, aynı zamanda okuyucu ve yazarın gerçekliğiyle diyalog kurma kapasitesinde. Bu nedenle, Unamuno, çalışmanın başka bir tür sınıflandırmasının parçası olması gerektiğine karar veriyor. Bunu da paratekslerle dolu ayrı bir kategoride ortaya koyuyor. Ayrıca, ona Nivola adını vererek, onu etiketleyebilecek veya diğerleri ile karşılaştırabilecek türden eleştirileri de engelliyor.

Sis hikayesinde gerçekler ve kurgular, Unamuno’dan bir “Nivola”

Unamuno’nun çalışmaları, Pedro Calderon de la Barca’nın Hayat Bir Rüyadır (Life Is a Dream) adlı eseri ile benzerlik gösteriyor. Bazı yönlerden kurgular, yazarların kendilerinden daha gerçek oluyorlar ve Unamuno’ya göre, bu karakterlerin kendilerine ait birer hayatları var. Böylece, okuyucu, onları yaşatıyor ve burada önemli olan edebiyat çerçevesinde nasıl canlandırıldıkları.

Bütün bunlar, aslında, ölümsüzlük sorunuyla yakından ilgili. Yani, hayal ettiğiniz şey sizseniz ve herkesin hayali sadece ortak gerçeklikse, bunun gerçek olduğunu söylemenin bir yolu yok.

Unamuno, Descartes ve Calderon de la Barca’nın eserlerini okumuş. Aslında, Nivola’sı için ilham aldığı yer de bu eserler. Descartes’ın rasyonalizminin bir yansıması var, çünkü prensipte insanları çevreleyen şeyin bir rüyadan daha fazlası olduğuna inanmak için hiçbir neden bulunmuyor.

Unamuno, inanan olmasına rağmen, Descartes’ın yaptığı gibi Tanrı’nın varlığı ile ilgili akılcı bir şekilde çıkarımlar yapmaz. Bu nedenle, etrafını saran şeyin bir rüya ya da aldatma olduğuna inanmak için de hiçbir nedeni yok aslında. Öyleyse, duyularınızın sizi aldattığını nasıl anlayacaksınız?

Unamuno, tüm bu karmaşıklığı, farklı yönlerden çizimler yaparak Sis’te bir araya getiriyor. Birinci yön, karakterlerin yaşadığı kurgu. Sonra, kurgu gerçekliğinin oluşturulduğu ve kurgusal yazarın yaşadığı yer olan çerçeve kurgu var. Son olarak, kitabın dışında, sınırlar içinde başka bir gerçeklik daha var: okuyucunun gerçekliği.

Yazar, Sis ile, iç içe geçen çeşitli düzlemleri anlatıyor. Yazar, Augusto ile tanıştığı zaman, hikaye içerisinden bir karakter rolünü üstleniyor. Başka bir deyişle, okuyucu, çevrelerindeki dünya olan bir gerçeklik gerçeğinin ve karşılığında Unamuno’nun olduğu bir kurgu gerçeğinin önünde kalıyor. Sonunda, karakterler kurgu içerisinde bir kurguda yer alıyor.

Unamuno’nun yazdığı Nivola’daki Sis hikayesinin daha felsefi yönleri

Tahmin edebileceğiniz gibi, Sis’in bir başka temel sorusu da özgür iradeyle ilgili. Bu durum iki perspektiften yola çıkarak ortaya konuluyor: Birincisi, eğer karakter özgürse özgür iradenin ortaya çıkıyor olduğu kurgusal varlık içerisinde bulunuyor.

Örneğin, hikayede intihar etmek isteyen ama Unamuno’nun buna izin vermediğini ve bu yüzden de intihar edemeyeceğini fark eden Augusto var ve aslında o sadece bir karakter. Bu noktada, aynı konu çerçevesinde bir şüphe okuyucunun da zihninde beliriyor.

Karakterler bir dilden ve bir mirastan doğmuş oluyorlar. Bu nedenle, istediğinizi düşünme özgürlüğünüz bulunmuyor ve yeniden iki olasılık ortaya çıkıyor: Tanrı yoktur ve gerçeklik, insanların hayalini kurduğu bir biçimsellik içerisindeki bir rüyadan başka bir şey değil. Ya da Tanrı’nın var olduğunu ve insanların sadece ilahi bir rüyada olduğunu düşünebiliriz.

Augusto, hikayede, hayatı için savaşıyor. Hayatı kurgusal da olsa, sonuçta onun hayatı. Umutsuzluk içerisindeki Augusto karakteri, okuyucularına onların da öleceğini ve kitabın nihayetinde, insanın varoluşunun aslında kendisi için bir metafor olduğunu söylüyor.

Sonuç

Son olarak, “Nivola” nedir? Bu, karakterlerin önceden tanımlanmadığı, ancak hikaye geliştikçe yapılandırılmaya devam ettikleri bir roman. İçerik oluşturucunun, tıpkı hayatın kendisinde olduğu gibi, olacaklar için özetlenmiş veya önceden hazırlanmış bir kurgusu veya bir planı yok.

“Nivola“nın amacı, eleştirmenlerin her şeyi önceki çalışmalarla karşılaştırma eğilimlerine karşı çıkmaktan başka bir şey değil. Bu şekilde, emsali olmayan yeni bir tür ortaya koyar ve böylece onu karşılaştıracak bir başka şey ortada kalmaz.

Unamuno için, gerçekçi bir romanda, her zaman için sahte bir şeyler bulunuyor. Bunun nedeni, bu hikayelerin okuyucuyu, hikayenin gerçek olduğuna inandırması ve bu, Unamuno’ya göre, gerçekliklerinin bir rüya olduğunun farkında olmayan insanların türü. Ancak, Unamuno’nun “Nivola” kitabı herhangi bir romanı da iyi anlamanın güzel bir yolu. Bu tür, yalnızca düşündüğünüzde, düşünce yapınızı etkinleştirdiğinizde ve okumaya devam ettiğinizde varlığını ortaya koyabilen bir şey. Önsözü de aynı zamanda bir roman olan Sis, rahatsız edici bir roman; öyle ki, bu metinde gerçeklik ve üstkurmaca iç içe geçiyor.