Sıradışı Bir Zeka: Marilyn Vos Savant

Zekanın pek çok farklı tanımı bulunmaktadır. Birbirinden farklı bu çok sayıdaki tanıma rağmen zeka adı verilen kavramın bilgiyi anlama, özümseme, işleme ve bu bilgileri problem çözmede kullanma becerisi olduğu üzerinde uzlaşılmaktadır. Genelde şimdiye dek yaşamış en zeki insanın Albert Einstein olduğu düşünülür. Ancak bu doğru değildir. Çünkü bu çok parlak zekayı geçen birden fazla insan yaşamıştır. Ancak bu yazımızda özellikle onlardan birini konu alıyoruz: Marilyn vos Savant.

Savant şu anda “dünyanın en zeki insanı” olarak bilinmektedir. Bu özelliğini duyduktan sonra “o halde onun harika bir bilim insanı olması gerektiğini!” düşünebilirsiniz. Aslında gerçeklerin bu öngörülerle hiçbir ilgisi yoktur. Bu harika kadın hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak için yazımızı okumaya devam edin.

Marilyn vos Savant Kimdir?

Marilyn vos Savant, 11 Ağustos 1946’da Saint Louis, ABD’de dünyaya gelmiştir. İtalyan bir anne ve Alman bir babaya sahip olan Savant, optik, akustik ve termodinamik alanlarında önemli buluşlara imza atan bilim insanı Ernst Mach’ın soyundan gelmektedir. Cinsiyeti nedeniyle okulda hak ettiği şekilde değer görmemiş ve sırf erkek olmadığı için öğretmenleri sahip olduğu zekanın işe yaramaz olduğunu söylemişlerdir.

Okulu bitirdikten sonra Washington Üniversitesi Felsefe Fakültesine girmiş ancak ikinci yılında ailesinin baskısıyla okuldan ayrılarak kendilerine ait olan kuru temizleme dükkanında çalışmak zorunda kalmıştır. Ancak ekonomik olarak bağımsızlığını kazanınca kariyerine bir yazar olarak başlamıştır.

İkinci evliliğini “Jarvik-7” yapay kalp projesinin öncüsü olan Dr. Robert Jarvik’le yapmıştır. Savant, Dr. Jarvik’in kardiyovasküler hastalıkları önleme ve araştırma konusunda finansal sorumlusu ve asistanı olarak çalışmıştır. Bunun yanında Ulusal Kadın Tarihi Müzesi’nde de göre almıştır. Bu sayede kadınlara yönelik önyargılara karşı mücadele etmiş ve sonuçta “Tarih Yazan Kadınlar” ödülüne layık görülmüştür.

Zekası Test Ediliyor

Çocukluğunda pek çok zeka testine girmiştir. 7 yaşında girdiği testte 127 puan almıştır. Ancak bundan üç yıl sonra henüz 10 yaşındayken bu puan 167’ye çıkmıştır. Stanford-Binet testinde aldığı en yüksek IQ puanı ise 228 olmuştur. Bu puan sayesinde 1986 yılında “dünyadaki en yüksek IQ’ya sahip insan” olarak Guinness Rekorlar Kitabına girmiştir.

Bunun sonucunda doğal olarak medyanın ilgisini çekmeye başlamıştır. Öncelikle Parade dergisi onun hakkında, içinde soru ve cevap bölümünün bulunduğu bir makale yayımlamıştır. Bu fikir o kadar ilgi çekmiştir ki, dergi için hazırladığı “Ask Marilyn” adlı köşe kısa zamanda son derece popüler hale gelmiştir. Savant, kendisine ayrılan bu köşede matematik, mantık, felsefe, politika ve diğer pek çok konuda kendisine gelen sorulara adeta “ayak üstü” cevaplar vermiştir.

Bu köşe, daha sonradan çıkardığı üç kitabı için bir kaynak haline gelmiştir. Bunlar, Ask Marilyn: Answers to America’s Most Frequently Asked Questions  (1992),  More Marilyn: Some Like It Bright  (1994) ve Of Course I’m for Monogamy: I’m Also for Everlasting Peace and an End to Taxes (1996) adlı kitaplardır.

Zekasını İspat Ediyor: Marilyn vos Savant “Monty Hall” Problemini Çözüyor

Marilyn 1990 yılında Craig F. Whitaker’dan aşağıdaki cümleyi içeren bir mektup alır:

“Düşünün ki bir yarışmadasınız ve karşınızı çıkan üç kapıdan birini seçmeniz isteniyor. Bunlardan birinin arkasında bir araba var. Diğer iki kapının arkasında ise birer keçi bulunuyor. Diyelim ki 1 numaralı kapıyı seçtiniz ve kapıların arkasında ne olduğunu bilen sunucu, sizin seçmediğiniz, diyelim ki 3 numaralı kapıyı açıyor ve arkasında bir keçi çıkıyor. Bu aşamada size şu soruyu soruyor: “Fikrinizi değiştirip 2 numaralı kapıyı seçmek ister misiniz?”

Bu bilmeceyle ilgili sorulacak soru şudur: Acaba böyle bir durumda ilk yaptığınız seçimi değiştirmek daha mı iyi olacaktır? Bu soruya Marilyn, (karşısına ne geleceğini bilmeden) şu şekilde cevap verir:

“Seçtiğimiz kapıyı değiştirmek uygun olacaktır. Çünkü soruda da anlatıldığı gibi fikir değiştirip 2 numaralı kapıyı seçmek bize arabayı almak için 2/3 oranında bir şans sağlar. Eğer ilk seçimimiz olan 1 numaralı kapıda kalsaydık bu oran 1/3 olacaktı.”

Çözümün Parade dergisinde yayımlanmasının ardından Savant, çok sayıda ithamlarda ve olumsuz eleştirilerde bulunan mektup almaya başlar:

“Profesyonel bir matematikçi olarak halkın matematik kabiliyetindeki noksanlıklarıyla ilgili son derece endişeliyim. Lütfen yaptığınız hatayı kabul ederek bize yardımcı olun ve gelecekte de daha dikkatli davranın.

Belki de kadınlar matematiği erkeklerden daha farklı görüyorlar.

Keçi sensin!”

Çözüme Yaklaşırken

Yapılan tüm baskılara rağmen Savant düzeltme yapmayı reddeder ve problemin çözümü için dört köşe yazısı yazar. Bunlardan ikincisinde olasılıkları daha net bir biçimde ortaya koyan bir metot sunar. Bu metot içinde aşağıdaki tabloda yer alan ve tüm olasılıkları listeleyen bir çözüm getirir:

Bu tablodan da anlaşılacağı üzere eğer kapı seçimi değiştirilirse arabayı alma olasılığı 2/3 olarak görülür. Eğer kapı değiştirilmezse arabayı alma olasılığı sadece 1/3 olarak kalır.

Üçüncü yazısında tabloyu ve ortaya çıkan olasılıkları açıklar; dördüncü yazıda ise Monty Hall adı verilen bu yarışmayı oynayan pek çok okuyucusunun şimdi kendisine hak verdiğini belirtir. Büyük matematikçi Paul Erdös bile daha önce Savant’ın çözümünün yanlış olduğunu söylediği için kendisinden özür diler!

Marilyn’in Alçak Gönüllülüğü

Aslında okuyucuları en çok rahatsız eden şeylerden biri çözümün sadece ortak kanıya adeta bir “saldırı” niteliği taşıması değil, aynı zamanda bu problemi herkese açık bir biçimde çözme cesareti gösteren kişinin bir kadın olmasıydı. Çünkü o dönemde kız öğrenciler halen farklı okullarda okuyor ve farklı matematikçilerden ders alıyorlardı. Bu noktada da sadece bir kadın olduğu için yine ayrımcılığa maruz kalmıştı. Acaba hangi mantık zekanın sadece erkeklere özgü bir özellik olduğunu ileri sürebilir ki? Ne zamanlar ama!

Dünyanın gelmiş geçmiş en parlak ve zeki kadınlarından biri olmasına rağmen Marilyn son derece alçak gönüllü bir kişiliğe sahiptir. Matematik ya da fotografik hafıza anlamında çok büyük yetenekleri olmadığını kabul etmiştir. “Güçlü yönlerinin” objektif analiz yapabilmesinden, karar verme kapasitesinden ve problem çözme yeteneklerinden ileri geldiğinin altını çizmiştir. Buna ek olarak zeki insanların aslında düşünüldüğü gibi zeki olmayabileceklerini, daha çok belirli bir alanda çok fazla okuyup kendini geliştiren ya da belirli bir konuda ileri düzeyde uzmanlaşmış insanlar olabileceklerini belirtmiştir.

“Her şey hakkında biraz bilgim var. Ancak hiçbir konuda uzman değilim.”

– Marilyn vos Savant