Kimlik ve Theseus'un Gemisi

Kimliğimizin benzersiz olduğunu, onunla doğduğumuzu ve her zaman aynı kaldığını düşünmeye meyilliyiz. Ancak gerçekte kimliğimiz bundan daha kırılgandır. Theseus’un gemisi paradoksu, bu fikri daha iyi anlamamıza yardımcı olacak harika bir örnektir. Bu paradoks şöyledir: “Theseus teknesiyle yola çıkar. Tekne yolculuğu sırasında ahşap kalaslar kırılır veya çürür, bu yüzden değiştirilmesi gerekir. Theseus eve döndüğünde, limana yanaşan geminin orijinal bileşenlerinden tek bir tanesi bile yoktur. Buna rağmen mürettebat, aynı tekne olduğundan bir an bile şüphe duymaz”.

Theseus’un gemisi bir ikame paradoksudur. Bir nesnenin bileşenleri değiştirilirse, o yine de aynı nesne midir? Bu paradoksu insanlara da uygulayabiliriz. Fiziksel görünüşümüz değişse bile hala aynı mıyız? Ya gerçekten değişen şey kişiliğimizse?

Theseus’un gemisi ve kimlik

Yunan efsanesine göre Theseus, Atina’nın kurucusuydu. Diğer efsaneler onun Poseidon olduğunu iddia ediyor. Theseus’un hikayelerinden biri, Girit’ten Atina’ya bir tekne gezisine çıktığını belirtir. Bu noktada, tekne 300 yaşındadır, bu da birçok bileşeninin neden değiştirilmesi gerektiğini açıklıyor. Tam bir restorasyondan sonra, tekne artık orijinaline benzemiyordur. Geminin yeni halinde orijinal bileşenlerinden hiçbiri yoktur.

30 kürekli bir teknenin bir küreği değiştirilirse, hala aynı tekne midir? Ya onun yerine 15 kürek değiştirilirse? Ya her bir kürek değiştirilirse? Şimdi, kürek yerine 30 kalas değiştirilirse ne olur? Ya her bir tahta değiştirilirse? Buradaki asıl mesele, bir şeyin nerede diğerine dönüştüğünü tam olarak bilmenin çok zor olmasıdır.

Felsefede Theseus’un gemisi

Filozof Thomas Hobbes bu paradoksun derinliklerine indi. Teknede değiştirilen her odun parçasının yeni bir gemi yapmak için kurtarılmasını önerdi. Bu hikayeden yola çıkarak Hobbes şu soruları ortaya koydu: İki gemiden hangisi Theseus’un gerçek gemisidir? Orijinal olanı diyebilirsiniz. Ama Theseus’un düşündüğü bu değildi. Gemisinin değiştirilmediğine, restore edildiğine inanıyordu.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi bu paradoks kimlik için de geçerlidir. Sabit bir kimliğimiz var mı yoksa değişebilir mi? Filozof Heraklitos bununla ilgili olarak çok ünlü bir açıklama yapmıştır: “Hiç kimse aynı nehirde iki kez yıkanmaz, çünkü o nehir aynı nehir değildir ve o adam aynı adam değildir“. Bu alıntı, kendimizle ilgili bir şeyi değiştirdiğimizde kimliğimizin değişip değişmediğini merak etmemize neden olur.

Kimlikteki değişiklikler

İnsanların fiziksel görünümü söz konusu olduğunda bu paradoks daha basittir. Bir kişi çeşitli organ nakilleri alabilir. Ancak, vücutlarındaki bütün organları asla değiştiremeyeceklerdir. Bununla, kişinin hala aynı olacağını kastediyoruz. Öte yandan bilim insanları, insanların özünün beyinlerinde yattığına inanırlar.

Ama burada bir sorun oluşuyor. Beynin de değiştirilebileceği noktaya yaklaştık. Düşüncelerimizi, anılarımızı, planlarımızı teknik olarak başka bir beyne aktarabilseydik ne olurdu? Peki ya tüm bu bilgileri beynimiz gibi çalışan bir sisteme aktarabilseydik? Yine aynı mı olacaktık?

Hayatımızın farklı evrelerinde aynada kendimize bakıp yansımada aynı kişiyi görmemiz imkansızdır. Tıpkı kişiliğimiz gibi fiziksel görünümümüz de değişir. Ancak, insanlar sadece fiziksel görünümleri ve kişilikleri değildir. Aynı zamanda başkalarıyla ilişkileri, çevreyle ilişkileri, planları, işleri ve benzerleri de bir kişinin parçalarıdır. Sosyal kimliğimiz kim olduğumuzun büyük bir parçasıdır.

Bu nedenle, bir kişinin fiziksel görünümünün değişmesi önemli değildir çünkü çevreleri aynı kalırsa aynı kalacaklardır, değil mi? Herhangi bir paradoks gibi, Theseus’un gemisi de henüz tam olarak açıklanmadı. Ancak, değişimi daha iyi anlamamıza ve kabul etmemize yardımcı olabilir.