Elektra Kompleksi: Nedir ve Ne Yapar?
Kızların psikoseksüel gelişimi hakkında en iyi bilinen teorilerden birini açıklayan Carl Gustav Jung’du: Elektra kompleksi. İsviçreli psikolog, Yunan miti Elektra’nın hikâyesi ve sembolizminden ilham aldı.
Elektra, Miken kralının kızıydı. Babasının ölümünün intikamını almak için kardeşi Orestes ile birlikte zekice bir plan yaptı. Kendi annesini ve annesinin sevgilisini öldürmek de bu plana dâhildi.
Adın etimolojik anlamı ilginç. Elektra, bir fosil reçinesi olan kehribardan gelen statik elektrik nedeniyle hem “kehribar” hem de “kıvılcım” anlamına gelir.
Karakter ve isimde karmaşık ve çarpıcı bir şey gören birçok modern yazar vardı. Örneğin, Eugene O’Neill’in kaleme aldığı Mourning Becomes Elektra (Elektra’ya Yas Yaraşır) adlı esere ilham olmuştur . Bu oyunca, 30’lu yıllarda yaşayan bir ailedeki belirsizlikler ve psikolojik girintiler ele alınmıştır.
“Aklın sarkacı, iyilik ve kötülük arasında değil, anlam ve saçmalık arasında gidip gelir.”
– Carl Gustav Jung
Jung’un teorisi
Carl Gustav Jung bu mitolojik figürü psikolojik açıdan kullanan ilk kişi oldu. 1912 itibariyle Elektra kavramı, kızların çocuklukta ebeveynlerine karşı gösterdiği saplantıyı ifade etmemize yardım edecektir.
Elektra kompleksi ayrıca Sigmund Freud’un geliştirdiği Ödip kompleksinin karşılığıdır. Ödip kompleksi, Yunan mitolojisinde Sofokles’in yazdığı Ödip mitinden gelir. Burada psikanalizin babası, her erkek çocuğunun annesinden hoşlandığı ve babasını rakip gördüğü bir dönemden geçtiğini ileri sürer.
Psikologlar, (ortalama insanlar için sıradışı gelebilecek) bu tür bir çekimi 3 ila 6 yaş arasındaki tüm çocuklar için normal bir psikolojik gelişim aşaması olarak görüyorlar. Bu yaştan sonra, bu saplantı veya tercih doğal olarak kendiliğinden çözülür. Şimdi daha ayrıntılı bir şekilde bakalım…
Elektra kompleksi nasıl başlar?
Bu kompleksi ve nasıl oluştuğunu anlamak için doğru içeriğe girmek zorundayız. Psikanaliz yaklaşımından geliyoruz. Sigmund Freud’un çalışmalarını adadığı alanlardan biri, psikoseksüel gelişim ve cinselliğin yaşamın ilk aşamalarında nasıl yönetildiğiyle ilgiliydi. Freudyen düşüncenin büyük devrimlerinden biriydi bu. O zamana kadar, psikologlar çocukların cinsellik duygusuna sahip olabileceğini düşünmemişti.
“Bir baba olmak için bir oğul olmayı bırakmalısın.”
– Carl Gustav Jung
Erken çocukluk döneminde cinselliğimizi geliştirmemiz ve cinsel dürtülere cevap verme şeklimiz, psiko-duygusal gelişimin ne kadar olgunlaştığını, ne kadar dengeli ve “sağlıklı” olduğumuzu belirleyecektir. Bununla birlikte, belirli saplantıların sürdürülmesi, ruhsal bozukluklara yol açabilir. Freud, bu nevrozları ve problemleri “sapkın” olarak etiketledi.
Fakat Carl Gustav Jung bu konularda farklıydı. Jung’un algıladığı bir şey, ilk başta Freud’un teorisinde ciddi bir “teorik boşluk” olduğuydu. Ödip kompleksi sadece erkeklere odaklanmış ve sadece yaşamın ilk 6 yılında oğulları ile anneler arasındaki yoğun fiziksel ve duygusal bağlar üzerine odaklanmıştı.
Bu nedenle 1912’de Elektra kompleksinin teorisini bu boşluğu doldurmak için geliştirdi. Onun fikri bu bakış açısını kadın gelişimi alanına getirmekti.
Elektra kompleksinin özellikleri
Elektra kompleksi farklı aşamaları içerir. Daha sonra her bir aşamanın ne olduğunu ve nasıl ortaya çıktığını kısaca açıklayacağız.
İlk aşama: anneye çekilmek
Carl Jung, bir kız ve annesi arasındaki duygusal bağın, hayatın ilk 3 yılında bir çocuk ve annesi arasında olduğundan daha yoğun olduğundan emindi. Bu ilk ek daha sonra “geri dönüşü” işaretleyecektir. Kızın, annenin bazı özelliklerini kendi karakterine dahil etmesi ve hatta ahlakını “süper ego” da içselleştirmesi için anne ile özdeşleşme ihtiyacından bahsediyoruz.
İkinci aşama: babaya çekilmek
3 ya da 4 yaşında olan kız, annesine bu kadar ilgi duymayı bırakıyor ve babasına karşı ilgi göstermeye başlıyor.
- Elektra kompleksi, kızların bir penisi olmadığını keşfettikleri zaman başlar. Bu yüzden şimdi bu cinsel organın sembolize ettiği şeyi elde etme arzusu hissediyorlar. Ek olarak, psikanalistler, baba figürüne yönelik bu yaklaşımın, anneye karşı belirli bir rekabet ve mesafe yarattığını onaylarlar.
- Kızlar kıskanç olabilir ve babaya karşı iyeliksel şefkat gibi davranışlar sergileyebilir. Ya da baba figüründen istediğini alamazsa düşmanlığı sergileyecektir.
Elektra kompleksinin doğal çözünürlüğü
Kız 6 ya da 7 yaşına geldiğinde, yine anne ile yakınlık ve özdeşleşme ihtiyacını hissedecek. Böylece, dişil dünyaya yönelik taklit ve merakın davranışları, cinsiyet rolüne yerleştikçe başlar.
Jung, teorisinde bu evrenin bir kızın normal gelişiminin bir parçası olduğunu vurgular. Daha sonraki yıllarda olgunlaşmaya devam edecek olan duygusal, sosyal ve psikolojik davranışlarının temelini oluşturur.
Sonunda tüm sürtünme dağılmalı ve kızlar annelerini düşman veya rakip olarak görmemelidir.
Elektra kompleksi teorisinin doğruluğu nedir?
Birçok kız, hayatlarında belirli bir zamanda babasını tercih ediyor. Bununla birlikte, modern psikolojinin Ödip ve Elektra teorilerini çok eskimiş olarak gördüğünü belirtmeliyiz. Tıpkı oral,anal ve falik dönem şeklinde adlandırılan klasik psikoseksüel dönemler gibi artık modası geçmiştir.
Aslında, bu vizyonu ve teoriyi paylaşmayan tanınmış psikanalistler vardır. Örneğin, Alman psikanalisti Karen Horney, kızların babalarının penisini kıskanması fikrinin kadınlara için hakaratvari olduğunu söylüyor.
Eğer bir kız çocuğu, babanın sevgisini annesinkinden daha fazla aramak gibi bir davranış sergiliyorsa, zamanının çoğunu kendisiyle birlikte geçirmeyi tercih ediyorsa veya “babayla evlenmek” istediğini söylüyorsa, bununla ilgili kötü veya patolojik bir şey yoktur.
Sonuçta, babası ona en yakın erkek rol modelidir. Fanteziler, oyunlar ve davranışlar, akranlarıyla sosyalleşme daha önemli hale geldikçe doğal olarak yok olacaktır.
Aslında, Carl Gustav Jung’un kendisi de bu davranışlara tamamen biyolojik veya evrensel bir değer vermedi. Bu sadece bazı kızlarda olan ve genellikle kısa bir süre sonra düzelen bir davranıştır.
Kaynakça:
- Freud, S. “Three Essays on the Theory of Sexuality” Basic Books: Nueva York
- Jayme, María y Victoria Sau (1996) Psicología diferencial del sexo y el género: fundamentos, pp. 109, 110. Icaria Editorial
- Jung, C. G.: Obras completas, Madrid: Editorial Trotta, 1999/2016.
- Scott, J. (2005). Electra después de Freud: El mito y la cultura. Estudios de Cornell en la historia de la psiquiatría. Ithaca: Cornell University Press.