Ebeveyn Yabancılaştırma Sendromu

Richard Garner, Ebeveyn Yabancılaştırma Sendromu (EYS) terimini 1985’te ortaya attı. Bu sendrom çoğunlukla çocuklarının velayeti için mücadele eden ebeveynlerde görülüyor.

Ebeveyn yabancılaştırma sendromunda, ebeveynlerden biri çocuğun diğer ebeveynle olan ilişkisini zedelemeye çalışır. Çocuklar da sevdikleri ve onları umursayan kişilerin kötü insanlar olduklarına inanmak istemezler.

Bu nedenle, EYS’nin en önemli semptomu, çocuğun zor geçen bir ayrılık sürecinden sonra, ebeveynlerden birini reddetme yönünde gösterdiği belirtilerdir. Bu belirtilerin yoğunluğu değişebilir.

EYS hukuki sistemle temasa geçtiğinde, durum hukuki-ailevi bir sorun haline gelir. Bu durumlarda sorumluluk, ebeveynlere düştüğü kadar, hakimleri ve avukatları da kapsayacak şekilde genişler.

“Anne ya da baba, diğer ebeveyne karşı çocuğun veya çocukların beyinlerini yıkamaya çalışır.”

– Pablo Nieva, İspanyol Nöropsikiyatri Topluluğu ve Castilla de la Mancha Psikologlar Yüksekokulu

Ebeveyn yabancılaştırma sendromunda, “kötü ebeveyn” küçümsenir ve şiddetli bir şekilde eleştirilir. “İyi ebeveyn” ise sevilir ve idealize edilir. Yazara göre, “programlayan” ebeveyn, söylediklerine inanması için bu fikirleri çocuğa sürekli olarak aşılar. Buna ek olarak, çocuğun kendisi de hedefteki ebeveynin kötülenmesine katkıda bulunur.

Hiçbir bilimsel kurum (WHO ya da Amerikan Psikiyatri Derneği gibi) ebeveyn yabancılaştırma sendromunu resmi olarak tanımıyor. İspanya’daki Genel Yargı Meclisi, ebeveyn yabancılaştırma sendromunun bir iddia olarak kabul edilmemesini öneriyor. Ancak, bu konuda son sözü söyleme gücü hakimlerde.

Ebeveyn Yabancılaştırma Sendromunun sebepleri nelerdir?

Psikologlar, bir ebeveynin çocuklarını diğer ebeveyne karşı doldurmasının çok çeşitli sebepleri olabileceğini söylüyor. En önemlileri şöyle:

• İlişkinin bittiğini kabul edememek.
• İlişkinin çatışma içinde devam etmesini sağlamak.
• İntikam almak için duyulan arzu.
• Yaşanan acıyı görmezden gelmeye çalışmak.
• Kendini korumak.
• Karşısındakini suçlamak.
• Çocukları veya çocukların hayatlarındaki ana ebeveyn rolünü kaybetmekten korkmak.
• Çocuklar üzerindeki kontrolünü kaybetmeme arzusu (hem iktidar hem de sahiplik anlamında).

Ebeveyn yabancılaştırma sendromu, ebeveynlerden biri ilişkinin bittiğini kabul edemediğinde ya da boşanmanın ardından maddi bir fayda sağlamak istediğinde görülebilir.

Ebeveyn diğerini kıskanıyor olabilir. Aynı zamanda, mal varlığının bölüşümüne karar verme aşamasında üstünlük sağlamaya çalışıyor da olabilir.

Psikologlar aynı zamanda bireyin patolojisi hakkında da hipotezler öne sürüyor. Terk edilme, yabancılaşma, fiziksel veya cinsel taciz ve hatta kimlik kaybı gibi travmalar içeren kişisel yaşantıların buna sebep olabileceği düşünülüyor (Garden, 1998b; Dunne ve Hendrick, 1994; Walsh ve Bone, 1997; Vestal, 1999).

Ebeveyn Yabancılaştırma Sendromu yaşayan çocukların gösterdiği semptomlar

Gardner (1998b), bu sendromu yaşayan çocukların gösterdikleri bir dizi “ana semptom” sıralıyor:

• Yabancılaştıkları ebeveyne karşı gösterdikleri zalim tavır ve istismar hakkında suçluluk hissetmezler. Başka bir deyişle, nefret ettikleri ebeveynin duygularına karşı tamamen umursamaz bir tavır sergilerler.
• Diğer ebeveynin iğrenç, berbat ve hayatlarında kötü giden her şeyin sorumlusu olduğunu göstermeye çalışırlar.
• Davranışlarını meşru gösterme şekilleri zayıf, absürt veya manasızdır. Çocuk, diğer ebeveynle yakın olmak istememesinin sebebini genellikle mantıksız ve çoğu zaman gülünç argümanlarla açıklar.
• Duygu ikileminin hiçbir şekilde var olmaması. Çocuk-ebeveyn ilişkileri de dahil olmak üzere, tüm insan ilişkileri bir dereceye kadar duygu ikilemi içerir. Ancak, ebeveyn yabancılaştırma sendromunun görüldüğü durumlarda, çocuklar karışık duygular yansıtmaz. Bunun yerine, bir ebeveynle ilgili her şey iyi, diğeriyle ilgili her şey ise kötüdür.
• Çoğu zaman, çocuklar suçlamaları hiç sorgulamadan kabul eder. “Nefret edilen” ebeveyne karşı yarışırlar. Bu, suçlamaları yapan ebeveynin yalan söylediği durumlarda bile geçerlidir.
• Ödünç alınan argümanlar. Çocuk, provasını yapmış gibi konuşur. Örneğin, normalde konuşmasının bir parçası olmayan kelimeler veya cümleler kullanabilir.

“Hiçbir çocuğa ebeveynlerinin her ikisini de sevdiği için bir hainmiş gibi davranılmamalı.”

Ebeveyne yabancılaşmanın diğer belirtileri

Gardner’ın dışındaki bazı yazarlar da EYS belirtileri hakkında yazılar yazdı (Waldron ve Joanis, 1996):

• Çelişkiler. Çocuğun kurduğu cümlelerin kendi içinde ve geçmişte kalan olayları hatırlayışında çelişkiler vardır.
• Çocuk ebeveynlerinin ayrılışı ve hukuki süreç hakkında uygunsuz ve gereksiz bilgilere sahiptir.
• Çocuk sürekli acelecilik ve kırılganlık hissi sergiler. Bunun sonucu olarak, her şey ölüm kalım meselesi gibi görünür.
• Çocuk sevme ve sevilme kapasitesi açısından kısıtlanmış hisseder.

Ebeveyn Yabancılaştırma Sendromu yaşayan çocuklar ve korkuları

Korku, EYS yaşayan çocuklar arasında oldukça yaygındır. Bunun sonucu olarak, bu semptomları gösterebilirler:

• Terk edilme korkusu. Yabancılaştıran ebeveyn, yalnızca birkaç saat bile olsa, diğer ebeveynle geçirdiği zaman için çocuğun suçlu hissetmesini sağlamaya çalışır. Örneğin, çocuklarından ayrı kalmanın onlara verdiği üzüntüyü ifade edebilirler.
• Sevilen ebeveyn korkusu. Bazı çocuklar, yabancılaştıran ebeveynin hedefine karşı sergilediği öfkeli saldırılara şahit olabilir. Bu nedenle, sorumlu hissetme eğilimleri vardır. Bu saldırıların hedefi olabileceklerinden korkarlar ve böylece psikolojik olarak daha da bağımlı hale gelirler. Bunun sonunda, saldırıların hedefi haline gelmemenin en iyi yolunun saldırganın tarafında durmak olduğu sonucuna varırlar.

Ancak, çocuklar korkuyu deneyimleyen tek taraf değildir. Yabancılaştıran ebeveynin aile üyeleri de destek vermeye eğilimlidir. Bu davranışlarının sonucunda, doğrunun bu olduğu inancını desteklemiş olurlar.

Yabancılaştıran ebeveynin, çocuğu diğer ebeveynden uzaklaştırmak için izlediği stratejiler nelerdir?

Yabancılaştırma teknikleri oldukça farklı olabilir. En utanmazca olanından hemen göze çarpmayanına kadar pek çok farklı strateji benimseyebilirler. Örneğin, “kabul edilen” ebeveyn diğer ebeveynin varlığını inkar edebilir. Çocuğu kırılgan ve korunmaya muhtaç olarak yaftalayabilirler. Bunların sonucu olarak, çocuk ve ebeveyn güçlü bir sadakat bağı kurarak birbirlerine kenetlenirler.

Bir başka teknik, ebeveynler arasındaki olağan farklılıkları iyi/kötü veya doğru/yanlış zıtlıklarına dönüştürmektir. Aslında önemsiz olabilecek davranışlar genellemelere dönüştürülebilir veya kötü kişisel özelliklere atfedilebilir. Sonuçta, çocuk iddiaların merkezine koyulmuş olur.

Bir başka strateji, bir ebeveynle yaşanan iyi ve kötü deneyimleri diğer ebeveynle yaşananlarla kıyaslamaktır. Ya da, diğerinin karakteri veya hayat tarzı sorgulanabilir veya çocuğun sempatisini kazanmak için geçmiş olaylar hakkındaki “gerçekler” çocuğa açıklanabilir.

Mağduru oynayabilirler veya çocuğun içindeki korkuları, kaygıları veya suçluluk duygusunu kışkırtabilirler. Son olarak, aşırı derecede hoşgörülü ve anlayışlı olabilirler (Waldron ve Joanis, 1996).

Kaynakça

• Bowen, M. (1989). La terapia familiar en la práctica clínica. Bilbao: DDB (Original edition 1978).
• Bolaños, I. (2000). Estudio descriptivo del Síndrome de Alienación Parental. Diseño y aplicación de un programa piloto de mediación familiar. Tesis doctoral no publicada. Universidad Autònoma de Barcelona.
• Suares, M. (1996). Mediación. Conducción de disputas, comunicación y técnicas. Barcelona: Paidós.