Benzodiazepinler Nelerdir? Kullanımı ve Sonuçları

Yazan ve doğrulayan psikolog Valeria Sabater.

Son Güncelleme: 21 Aralık, 2022

Benzodiazepinler komodinlerimizin üzerinde, el çantalarımızın içinde… Bunlar hayatın acılarından bizi koruyan, insomniadan kurtaran ve anksiyete denen canavarı uykusunda tutan ilaçlardır. İlaç şirketlerinin yarattığı bu harika karışımlar aynı zamanda oldukça fazla bağımlılık yaratıcı etkiye sahiptir.

Muhteşem film “August: Osage County” filminde kadınların sorunlarını genelde ilaçlarla, erkeklerin ise alkolle çözdüğü söylenir. Filmde Meryl Streep’in oynadığı karakterin nasıl devamlı olarak kontrolden çıkmış bir şekilde benzodiazepinler kullandığını görüyoruz.

Uyku ilaçları, doktorların kolay, hızlı ve ucuz yoldan hastaların çektiği acıları dindirme yöntemidir.

Film oldukça gaddar ancak bir o kadar da gerçekçi bir tablo çiziyor. En bilindik olanlarından biri: insanlar doktorun verdiği reçeteli ilaçlara bağımlı hale geliyor. Her geçen gün hastalar biraz daha iyi hissedebilmek için daha fazla doza ihtiyaç duyuyor. Hatta yıllardır “zararsız” uyku ilaçlarını alan yaşlı kadınlar bile hak etmedikleri kalitesiz bir hayat sürmek zorunda kalıyor.

Hayatlarımız zorlaştığında işleri kolaylaştırmak için aldığımız hipnosedatifler birden karanlıkla çevreleniyor. İster gerçek ya da hayali olsunlar.

Kısa vadede bunların etkisinden kimse şüphe etmiyor çünkü gerçekten işe yarıyorlar. Ancak hepimizin bildiği gibi anksiyete ve depresyon çok uzun yıllar boyunca devam edebiliyor. İşte risk de tam bu noktada ortaya çıkıyor. İşte bu noktada artık inkar edemeyeceğimiz yan etkiler ve bağımlılık kendini göstermeye başlıyor.

Benzodiazepinler nelerdir?

Birçok kişi benzodiazepin kelimesini anlamayacaktır. Ancak bilinen Orfidal, Tranxilium, Lorazepam, Laxatin, valium ya da Trankimazin gibi ilaçların aslarını verirsek durum değişir. Pek çok kişi bu ilaçlardan birini illa ki kullanmıştır veya kullanmadıysa da ailesinden, arkadaşlarından ya da bu tür ilaçlara her gün ihtiyaç duyan bir iş arkadaşından duymuştur.

Peki, benzodiazepinler nelerdir?

• Benzodiazepinlere yatıştırıcılar de diyebiliriz. (Vücut işlevlerini yavaşlatırlar)
• Aynı zamanda, merkezi sinir sistemini etkileyen psikotropik ilaçlardır. Yani bu ilaçlar yalnızca rahatlama ve yatıştırma etkisi yaratmakla kalmıyor. Antikonvülsan, amnestik ve kas gevşetici öellikleri vardır.
• Beyindeki GABA (gama amino bütirik asit) isimli kimyasalı artırarak etki eder.
• GABA beyincikte, bazal gangliyada ve omuriliğin birçok bölgesinde üretilen bir beyin inhibitörüdür. İşlevi nöronların aktivitesini azaltmak ve rahatlama sağlamaktır.

Şunu da eklemekte fayda var, benzodiazepinler 1960’larda berbitüratların yerini almak üzere ilaç pazarına girdiler. O tarihten itibaren en bilinen ilaçlardan biri olan Valium’un yaratıcısı ünlü ilaç şirketi ROCHE sayesinde 1963 yılından bu yana benzodiazepinler en çok kullanılan ilaçların başında geliyor.

Benzodiazepinlerin kullanımı ve türleri

Benzodiazepinleri panik veya genel anksiyete hastalıklarını tedavi amaçla kullanıyoruz. İnsomnia, alkolü bırakma, epilepsi, affektif bozukluklar, ameliyat sonrası durumlar ve hatta başka ilaçların semptomlarından kurtulma amaçlı da kullanıyoruz.

Ayrıca, İspanya’daki Zaragoza Üniversitesinin sağlık Bilimleri bölümünde yapılan araştırmalar gibi pek çok çalışmanın sonucuna göre, benzodiazepinler emekli evlerinde gittikçe daha yaygın şekilde kullanılıyor.

Bu durum, uzmanların benzodiazepinlerin klinik yararlarının yan etikleri telafi edip etmediğini sormaları için önemli bir nokta.

Öte yandan, bu ilaçların yalnızca doktor önerisiyle alınması gerektiği unutulmamalı. Antidepresanlar veya antipsikotiklerle birlikte kullanılıp kullanılamayacağı da reçete den ve dozu kontrol eden bir uzmana danışılmalıdır.

Benzodiazepin türleri

Benzodiazepinler, vücudumuzdaki yarı ömürlerine göre sınıflandırılır. Şimdi bu ilaçları biraz daha detaylı inceleyelim.

Uzatılmış dayanıklılık, 40-200 saat arası

• Clobazam
• Clorazepate
• Chlordiazepoxide
• Diazepam
• Flurazepam
• Medazepam
• Phenazepam
• Clotiazepam
• Prapezam

Orta dayanıklılık, 20-40 saat arası

• Clonazepam
• Bromazepam
• Flunitrazepam
• Nitrazepam

Kısa dayanıklılık, 5-20 saat arası

• Alprazolam
• Lormetazepam
• Lorazepam
• Oxazepam

Kısaltılmış dayanıklılık, 1-5 saat arası

• Brotizolam
• Midazolam

Benzodiazepinlerin etkisi

Benzodiazepinler oldukça etkilidir. Asla fire vermeden zor zamanlarımızı atlatmaya, bir ayrılığın üstesinden gelmeye yardımcı olurlar; hatta işgünümüzü daha iyi kontrol etmemize bile olanak sağlarlar.

Ancak hayatta her şeyin bir bedeli vardır ve bu ilaç da bazen şeytanla anlaşma yapıyor diyebiliriz. Bu tür ilaçları 4- 6 haftadan daha uzun süreli kullanmamalıyız. Aksi halde bağımlı hale gelmemizin önü açılmış olur.

Hayat bizi incitmeye devam ettiğinde, sorunlar gitgide ağırlaştığında, uykusuzluk zaman zaman başımıza dert olduğunda ve kaygılarımız arttığında doktora gider ve yardım isteriz. Bu sorunlar için önerecek başka bir şeyi yoksa, doktorun ilk yapacağı bu ilaçları vermek olur. Böylece yavaş ve yıkıcı bağımlılık süreci başlamıştır.

Benzodiazepin bağımlılığında yaygın görülen fiziksel yan etkiler

• Uyuşukluk
• Baş dönmesi
• Kafa karışıklığı
• Denge kaybı (özellikle de yaşlılarda)
• Konuşmada güçlük çekme
• Kaslarda zayıflama
• Kabızlık
• Bulantı
• Ağız kuruluğu
• Bulanık görme

Benzodiazepin kullanımına bağlı hafızayla ilgili kademeli etkiler

Benzodiazepinler belirgin şekilde yeni bilgileri akılda tutmayı zorlaştırır. Ayrıca uzun süreli kullanım bilişsel süreçlerde bariz zorluklar yaşanmasına yol açar. Konsantre olmak, problem çözmek, sonuca varmak, fikirleri bir araya getirmek zorlaşır.

Paradoksal etkiler

“Tedaviye paradoksal tepki vermek” alınması beklenen sonucun tam aksi anlamına gelir. Bazı benzoaiazepinleri aylarca hatta yıllarca alan hastaların şu belirtilerden bazılarını veya çoğunu hissetmeye başladığı görülmüştür:

• Kaygının artması
• Öfkeli veya sinirli hissetmek
• Endişe
• Melankoli
• Depersonalizasyon (kendine ve çevresindekilere yabancılaşma)
• Depresyon
• Derealizasyon (çevresindekilerin gerçekliğini sorgulama)
• Halüsinasyon görme
• Kabus görme
• Kişilik özelliklerinde değişme
• Psikoz
• Uykusuzluk
• İntihara yönelik davranışlar veya düşünceler

60 yaş ve üzerinde benzodiazepin kullanımı

Aile hekimleri, 60 yaş üzeri kişiler için uyku sorunlarını gidermek amacıyla kısa süreli benzodiazepinler yazıyor. Bu yaygın tutumun amacı hastanın daha kaliteli uyumasını sağlamak ve sonuç olarak kişinin yaşam kalitesini artırmaktır. Buna karşılık, bu tür ilaçların yaşlılar arasında uzun süreli kullanımının yarattığı riskleri ortaya çıkaran pek çok çalışma bulunuyor.

• Bilinç durumlarında ve hafızada değişiklikler
• Düşme riskinin artması ve buna bağlı olarak örneğin kalça çıkığı
• Trafik kazası riskinin artması
• Ayrıca benzodiazepin kullanımı bunamanın göstergesi olabilir

Tüm bu etkilere bakarak düşünmemiz gereken tek bir sonuç ortaya çıkıyor. Doğru ayarlanmamış, uzun süreli ilaç kullanımı bir toplum sağlığı sorunu teşkil edebilir.

Laura ve doktor reçeteli ilaç bağımlılığı

8 ve 3 yaşlarında iki çocuk annesi olan 39 yaşındaki Laura, bir halkla ilişkiler şirketinde çalışıyor. Çok fazla baskının, elde edilecek hedeflerin ve pazarda rekabetin yoğun olduğu güzel bir iş bu. Ancak Laura için bir yandan bunlarla uğraşmak, bir yandan da annelik yapmak ve anksiyeteyle mücadele etmek oldukça zor.

Dolayısıyla ruh hali değişti. Çocukları onun bu halinden korkmaya başlamıştı. Dünya onun için iyi olmaktan uzaklaşmış ve adapte olamaz hale gelmişti. Hiçbir şeyi aklı tam almıyordu ve görünmez olabileceği bir yere saklanmak istiyor; kaçıp bu hiçlikte kalmak istiyordu.

Benzodiazepinlere bağımlı olduğunu anladığında önce buna inanmak istemedi. Doktorların yazdığı reçeteli bir ilaca bağımlı olunabileceğine inanmak başlangıçta çok zordu. Ancak depresyon ve anstiyete süreçleri uzunken doktorların ofiste bu kadar çok vakti yok. Şartlar böyle olunca, bazen ilaçları doğru kontrol etmek zorlaşıyor.

Laura ve benzodiazepin kullanmayı bırakma girişimi

Laura bu ilaçlardan kurtulmak istedi. Fakat zamanla bunun imkânsız olduğunu düşündü çünkü etkileri katlanılmazdı. Hayat düz bir yol değildir; aksine uzun zikzaklı bir yokuştur. Bu yüzden zaman zaman bu küçük haplara ihtiyaç duyduğumuz oluyor. Bizi acıdan uzaklaştıran ve uykuya daldıran bu küçük ilaçlara…

Öte yandan, benzodiazepinlere bağımlı olmak eroin bağımlısı olmak gibi. Bazen bağımlılığın çok ilerlemiş evrelerinde yardım almak için tedavi merkezlerine başvurmaktan başka çare kalmıyor.

Kolay ama tehlikeli, ucuz ama pahalıya mal olan

Tüm sorumluluğu doktorlara yüklemek doğru olmaz. Organizasyon, sistem ve çevremizi şekillendiren politikalar da doğru teşhis ve tedaviye ulaşmamızı engelleyen faktörler olabilir.

Üstelik, işsizlik, olumsuz çalışma şartları, ekonomik gerileme, yoksulluk, yalnız hissetme ve duyguları yönetmedeki zayıflık da işleri kötüleştirip bizi bu tür ilaçlar kullanmaya itebilir.

Sonuç olarak, benzodiazepinlerin kısa vadede etkili ve olumlu sonuçlar veren ilaçlar olduğunu insanlara hatırlatmak istiyoruz. Bunun ötesinde, hayatımızdaki düğümleri çözmek için başka yöntemlerin olduğunu da unutmamak gerekiyor.  Örneğin psikoterapi görmek, kişisel iradeyi sağlamak, çevremizdeki insanlardan dengeli, eşit, empati dolu ve hassas bir destek almak gibi. Bunu yapabiliriz.