Başlıca Hezeyan Türleri Nelerdir?

Hezeyanlar zihinsel veya nörolojik bozuklukların bir özelliğidir. Dolayısıyla, psikotik bozuklukların teşhis edilmesine yardımcı olurlar. Psikiyatrist ve filozof Karl Jaspers, Genel Psikopatoloji (1913) adlı kitabında hezeyan türlerini saptamak için kullanılan üç ana kriteri tanımlayan ilk insandır.

Bu kriterler aşağıdaki şekildedir:

• Kesinlik. İnanca mutlak bir şekilde tutunma.
• Düzeltilmezlik. İnancın ikna edici karşı iddialar kullanılarak değiştirilememesi.
• İnancın yanlışlığı veya imkansızlığı.

Tahmin edebileceğiniz üzere, yanlışlık (veya doğruluk) konseptinin uygulanması sıkıntılı olabilir. Dolayısıyla, Karl Jaspers’a göre iki ana hezeyan türü vardır: hastanın inanca nasıl tutunduğu, ve inancın içeriği.

Hastanın İnançları Bakımından Hezeyan Türleri

Resmi bir bakış açısından bakılırsa, iki hezeyan tipi vardır: primer, veya doğrucul, ve sekonder. 

Primer hezeyanlar, veya kendiliğinden olan hezeyanlar, otonom, orijinal ve psikolojik bir bakış açısından anlaşılmazdır. Aniden ortaya çıkarlar, hasta onlara tamamen inanır, ve açıklanmaları için herhangi bir diğer zihinsel değişiklik bulunmaz.

Sekonder hezeyanlar hastanın geçmişte başına gelmiş anormal deneyimlerden kaynaklanır. Bu hezeyanlı fikir garip, açıklanamaz deneyimleri açıklamaya çalışmak üzere ortaya çıkar. Bu yüzden bu hezeyan türü psikolojik açıdan anlaşılabilirdir.

Dolayısıyla, primer ve sekonder hezeyanlar arasındaki fark hezeyanın anlaşılabilir olup olmadığıdır. Bu ayrım hezeyanın kendisinin nereden geldiğini açıklama girişimini de kapsar. Ayrıca, sekonder hezeyanların psikolojik açıdan anlaşılabilir olması demek, bu hezeyanların hastanın anormal bir deneyimi açıklamaya çalışmasının sonucu olarak ortaya çıkması demektir.

Jaspers’ın Dört Ana Hezeyan Türü:

• Hezeyanlı sezgi. Olgusal olarak diğer herhangi bir aniden ortaya çıkan fikirden ayırt edilemezler. Bu hezeyanlı fikirlerin içeriği genelde özgönderimsel ve hasta için yüksek derecede önemlidir.
• Hezeyanlı algı. Normal bir algının hezeyanlı bir şekilde yorumlanmasını içerir.
• Hezeyanlı atmosfer. Dünyanın hafif bir miktarda kötü şekilde değiştiğine dair olan subjektif inanç. Genelde ruh halinde ani değişimler ile ortaya çıkar, çünkü hasta rahatsız veya kafası bulanık hisseder.
• Hezeyanlı hafıza. Gerçek bir hatıranın hezeyanlı bir şekilde yeniden yaratılmasıdır.

İnancın İçeriği Bakımından Hezeyan Türleri

Psikanalitik teorilerde uzmanlar hezeyanın içeriğinin sembolik önemine vurgu yapmışlardır. Hatta bazı yazarlar içeriğin hayat deneyimlerinden ve kültürel faktörlerden etkilenen kişisel korkular ile ilgili olduğunu bile iddia eder.

Ancak, diğerleri hezeyanların basitçe yüzeysel konuşmalar olduğunu söyler. Berrios hezeyanların içeriğinin hezeyanın diğer insanlara görünür olduğu ana hapsolmuş bir rastlantısal bilgi parçasından başka bir şey olmadığını iddia eder.

Bu son fikre rağmen, hezeyanlar yargı ve inanç perspektiflerinden çalışılmıştır. Ve bu bakış açısı kullanıldığında içerik kişisel veya kültürel etkileri tartabilmek adına açıkça önemlidir.

Hezeyanların yapısı farklı kültürlerde çok ufak düzeylerde değişse de, hastanın ait olduğu kültürel çerçeve hezeyanların içeriğini etkiliyor gibi görünmektedir. Hatta, hezeyanlarla ilgili en çok araştırılmış konulardan biri içerik bakımından sınıflandırılmalarıdır.

İçerik Bakımından En Sık Görülen Hezeyanlar

• Kıskançlık hezeyanı. Cinsel partnerlerinin hastayı aldattığına dair var olan hezeyanlı inanç. Bu inanç genelde aniden ortaya çıkar ve kanıtı partnerin bir sözü veya bir hareketine dayanır. Hatta, hezeyanlı insan reddedilemeyecek kanıtlar aramaya da başlayacaktır (partnerlerinin eşyalarını karıştırmak, çok fazla soru sormak ve benzeri).
• Büyüklük hezeyanı. İçeriği hastanın kendi önemi, gücü, bilgisi veya kişisel kimliğine dair abartılmış bir bakış açısını yansıtır. Ayrıca dini, fiziksel veya başka bir tipte olabilir.
• Fakirlik hezeyanı. Maddi eşyalarını kaybedecekleri, ya da çoktan kaybetmiş oldukları fikrine sahip olmak.
• İnsanların kendilerinin zihnini okuyabileceği hezeyanı.
• Cotard sendromu (yaşayan ölü sendromu) veya hiçlik hezeyanı. Dünyanın yok olduğu ve hiçbir şeyin aslında olmadığı inancı.

Diğer Sık Görülen Hezeyanlar

• Kontrol hezeyanı. Örneğin, hislerin, dürtülerin, düşüncelerin veya eylemlerin dış bir güç tarafından kontrol edildiği veya emredildiği hezeyanı. Tipik hezeyanlar düşüncelerin çalınmasını, diğer insanların düşüncelerine paralel olmasını veya telepatiyi içerir.
• Erotomani. Hasta başka birinin onlara delicesine aşık olduğunu düşünür. İlginçtir ki, kadınları erkeklerden sık etkiler ve hasta genellikle ünlü birinin onlara aşık olduğuna inanır (bir film yıldızı, bir politikacı vesaire).
• Bedensel hezeyan. Bir fiziksel kusur veya tıbbi duruma sahip olma inancı. Bu bozukluk ile hipokondri (hastalık hastalığı) veya beden algı bozukluğunu birbirlerinden ayırmak zor olabilir. Ancak bu durumu diğerlerinden farklı kılan şey inancın ne kadar yoğun olduğudur. Hasta kusur veya durumun var olmaması ihtimalini aklından bile geçiremez.
• Aktarım hezeyanı. Bu, önemsiz olay veya insanların hastanın hayatı bağlamında belli bir anlamı veya amacı olduğuna dair hezeyandır. Eğer hezeyanlı fikir hastaya eziyet eden bir kişiyi de içeriyorsa o zaman buna perseküsyon hezeyanı denir.