Zeki İnsanlar Neden Bazen Aptalca Davranır?
Yüksek zeka katsayısına (IQ) sahip olmak zeki olduğunuzu göstermez. Zeki hatta deha insanların bile inanılmaz aptallıklar yaptığını görmek için çok da uzağa bakmanıza gerek yoktur. Bu yüzden zekayı “ölçen” testlerin birçoğu yalnız tek bir zeka türüne yönelik yapılır. Bu da çoğunlukla analitik zekadır. Bu beceri, modellemeleri algılar ve analitik problemleri çözer. IQ testlerinin çoğu insan zekasının diğer iki yönüne bakmaz: yaratıcı ve pratik zeka.
Yaratıcı zeka yeni durumlarla başa çıkma becerisidir. Pratik zeka ise bir şeyleri yapma becerisidir. Hayatın ilk 20 senesinde insanlar analitik zekası için ödüllendirilir. Bunun sebebi, analitik zekaya yönelik eğitim üzerine şekillenmiş bir eğitim sistemine sahip olmamızdır.
Uzun bir süredir mantıklı zeka profesyonel alanımızı ele geçirdi. Hatta duyguların küçümsenmesi gibi bir algı oluştu. Herhangi bir işte duyguların, performans üzerinde olumsuz bir etkisi olacağı düşünülüyordu.
Bu günlerde duygular değer kazandı ve duygusal zekaya verilen önem arttı.
“Yalnızca zeka kendini analiz eder.”
– Jaime Balmes
Zeki insanlar neden aptalca davranır?
Aşırı egolu olmak zeki insanların bu şekilde davranma sebeplerinden biridir. Kimi zaman her şeyi bildiklerini, herkesten güçlü ya da yenilmez olduklarını düşünürler ve bu da davranışlarının gerçek sonuçlarını görmelerini engeller.
Aklımızı kullanarak herhangi bir probleme çözüm üretebiliriz. Daha zeki olduğumuzda da daha fazla ya da daha iyi çözümler üretiriz. Bunun sebebi daha iyi bir bakış açısına, probleme yönelik gerçeklik algısına ve bunu belirleyen koşulların bilgisine sahip olmamızdır. Bu da asıl evrensel zekadır. Royal Spanish Academy’ye göre bu da şunlarla ilgili:
- Anlama ya da idrak etme becerisi.
- Problem çözme becerisi.
- Bilgi, kavrama ve anlama eylemi.
Bu yüzden zeka bilgiyi, becerileri ve davranışları kullanır. Ya da RSA’nın da belirttiği gibi zeka yeteneği, beceriyi ve deneyimi kullanır.
“Bir bireyin zekası baş edebildiği belirsizliklerin miktarıyla ölçülür.”
– Immanuel Kant
Zekanın değerlerle nasıl bir ilişkisi var?
Karar vermek için diğer faktörlerin arasından en çok zekamıza ve değerlerimize güveniyoruz. Eğer ikisi de bizde gelişmemişse verdiğimiz kararlardan gelen davranışlarımız olumsuz anlamda etkilenebilir. Araç ve amaç arasındaki ayrımı nasıl yapacağınızı bilmelisiniz. Ayrıca farklı çözümlerin meydana getirebileceği sonuçları önseziyle tahmin edebilmelisiniz.
Zeki insanların da düşünebileceği akıllıca olmayan çözümler, eylemlerinin sonuçlarını analiz etmemelerinden kaynaklanıyor. Karmaşık ya da stresli ortamlarda karar vermek zorunda kaldığınızda, hangi çözümün en iyisi olduğunu nasıl yeterli bir şekilde değerlendireceğinizi bilmiyorsunuz. Ayrıca, alelacele ve olası neticeleri hesaba katmadan analitik zekanızın bulduğu sonucu seçiyorsunuz.
Hepimiz akılsızca davrandık. Neyse ki bu olası davranışları gelecekte kontrol etmeyi deneyebilirsiniz. Bilincinizin aktifleştirmesini haftada en az üç defa pratikte uygulayarak davranışlarınızı denetlemek akıllıca olacaktır. Böylece gerçeklik çok daha basit ve anlaşılır hale gelecek, aptalca kararlar vermek daha zorlaşacaktır.
Değerler olmadan zeka bir işe yaramaz. Değerleri olmayan bir zeka hatalı şekilde kullanılır. Bu yüzden, zekamız ve değerlerimiz birbirini bütünleyen, beraber bulunduğunda verimli ve başarılı olmamızı sağlayan yönlerimizdir.
“Aptallık acayip bir hastalıktır. Acı çeken taraf hasta olan kişi değil, diğer herkestir.”
– Voltaire