Epizodik Gelecek Düşünme ve Beyindeki Süreçleri

Muhakkak ki, bir yerlerde, birileri size “Şimdiki zamanda kalmanızı ve buraya ve şimdiye odaklanmanızı” tavsiye etmiştir. Hatta, siz de başka birine böyle bir tavsiye vermiş bile olabilirsiniz. Ancak, insanların eski güzel zamanları özlemesi ve geleceğin nasıl olacağını hayal etmesi de oldukça normal bir durum. Bu durum, epizodik gelecek düşünme olarak biliniyor.

Peki epizodik gelecek düşünme tam olarak nedir? Bu konsept ne için kullanılıyor? Nasıl gelişiyor? Herhangi bir şekilde belirli psikopatolojilerle ilişkili mi? Bu soruların cevaplarını ve daha fazlasını bulmak için okumaya devam edin!

Epizodik gelecek düşünme nedir?

Cristina M. Atance ve Daniela K. O’Neill tarafından türetilen bu terim, E. Tulving’in olaysal bellek kavramını benimsiyor. Bu tür bir bellek, geçmiş olayları otobiyografik referanslarla hatırlama ve yeniden deneyimleme yeteneği ile ilgili.

İnsan, zamanda zihinsel olarak yolculuk etme yeteneğine sahip. Bunun nedeni, planlama, karar verme, fikir oluşturma ve hedeflere ulaşma için gerekli olması. Bu epizodik gelecek düşüncesi, gelecekteki bir olayı veya durumu tahmin etmemizi veya öngörmemizi sağlıyor.

Zihinsel imgelerin bu şekilde yeniden yaratılması, niyetlerin planlanması aşamasında gerçekleşiyor ve bu yaratımlar, bu şekildeki bir planlamanın önemli bir parçası. Yani, bir başka deyişle, çeşitli niyetlere sahip olan insanlar, bu niyetlerle ilgili daha ciddi ve daha detaylı planlama yaparlar. Ayrıca, bu insanların planlamaları epizodik gelecek düşünmeye daha çok dayanarak hareket ederler.

“Bugün yarının dünüdür.”

– Lian Gar San

Ilgili kavramlar

İleriye dönük bellek, epizodik gelecek epizodik düşünme ile yakından ilgili bir kavram. Bu bellek tipi, insanların gelecek planlarını hatırlamasını sağlıyor. Örneğin tıbbi bir randevuya gidilmesi ile ilgili bir durum için bu bellek işlev görüyor.

Gelecek ile ilgili hafızada üç süreç yer alıyor:

• Bir planı hazırlamak.
• Planı hatırlamak.
• Planı uygulamak.

Gördüğünüz gibi, insanlar bir eylem planı oluşturmak için epizodik gelecek epizodik düşünme konseptini kullanıyorlar.

Bunlara ilave olarak, Atance ve O’Neill, geçmiş deneyimleri zihinsel olarak yeniden canlandırma yeteneği (epizodik bellek) ile gelecekte yaşanabilecek bölümleri hayal etme yeteneği (epizodik gelecek düşünme) arasında önemli bir ilişki olduğunu açıklıyorlar.

Ek olarak, epizodik gelecek düşünme, Tulving’in öz farkındalık kavramıyla da yakından ilgili. Bu konsept, insanın öznel olarak ifade edilen zaman kavramı çerçevesinde kendi varlığını fark etme ve kendi temsilini oluşturma yeteneğini ifade ediyor.

Öz farkındalığın bir üst basamağı olan öz-bilinç, kişinin kendisinin farkında olma ve geçmiş otobiyografik olayları hatırlama yeteneği olarak görülüyor ve kişinin geçmiş görüntüleri kullanmasına ve bunları geleceğe yansıtmasına izin veren şey şeklinde tanımlanıyor. Diğer bir deyişle, her iki yetenek de epizodik gelecek düşünmeyi harekete geçirmek ve eylem planları geliştirmek için gerekli.

Bu yetenekler aynı anda ortaya çıkıyor ve ortak bir anatomik-fonksiyonel temel ile birbirine bağlı oluyor. Frontal lob ve medial temporal lob, beynin epizodik hafıza ve planlama ile ilgili bölümleri olarak değerlendiriliyor.

Epizodik gelecek düşünme nasıl gelişiyor?

Zihin teorisi kapsamında geliştirilen beceriler, kişinin zihinsel durumu ile ilgili olduğu kadar başkaları ile ilgili de görüntüler yaratmak için gerekli. Buna karşılık gelecek şekilde, bu beceriler, insanların gelecek ile ilgili zihinsel olarak projeksiyon yapmasına izin veriyor.

Nörotipik bir biçimde gelişen çocuklar, iki yaş civarındayken, kendi zihin durumlarını ve başkalarının durumlarını (zihin teorisi) anlamaya başlarlar. Ayrıca, okul öncesi yıllarda da bu şekilde gelişmeye devam ederler. Ek olarak, epizodik hafıza ve epizodik gelecek düşünme becerileri dört yaş civarında ortaya çıkıyor.

Öyle görünüyor ki, çocuklar gelecek kavramını üç yaş civarında anlamaya başlıyorlar. Ancak, konsepti gerçekten kavramaları 12 yaşına kadar tam olarak mümkün olmuyor. Çocuklar, iki ila üç yaşları arasında, gelecekteki olaylarla ilgili kelimeleri kullanmaya başlıyorlar.

Geleceği planlama yeteneği, yalnızca dilin kullanımı açısından veya gerçekçi hedefler ortaya koymaktan da ziyade, arzulara atıfta bulunarak, üç ile beş yaşları arasında gelişiyor. Çocuklar, beş yaşında belirli hedeflere ulaşmak için planlar yapmaya ve belli kararlar almaya başlıyor.

Psikopatoloji ile ilişkisi

Yukarıda bahsettiğimiz gibi, zihin teorisi/kuramı (ZK) ile ilgili beceriler, epizodik gelecek düşünme yeteneğinin kazanılabilmesi için vazgeçilmez görünmekte. Bu nedenle, otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar bundan yoksun oluyorlar ve bu nedenle planlama ve ileriyi düşünmede zorluk yaşıyorlar.

Bu durum, bu probleme sahip çocukların ortaya koyduğu ve basmakalıp bir biçimde tekrarlayan davranışlarla ve aynı zamanda esneklik duygusunun eksikliğiyle kendisini gösterebiliyor. Suddendorf ve Corballis, bu esnek olmayan ve basmakalıp davranışların, OSB’li çocukların kendilerini gelecekte bir yere yerleştirme konusundaki yetersizliklerini yansıtabileceğini öne sürüyor.

Otistik çocuklardan olayları (geçmiş veya gelecek) tanımlamalarını isteyen çalışmalar, otistik çocuklarda, “nörotipik” çocuklara kıyasla, bellek ve epizodik öngörülebilirlikte azalma olduğunu gösteriyor.

Dahası, epizodik gelecek düşünme, anksiyete ve depresyon gibi, ruminasyon ve beklenti kaygısı ile güçlü bir şekilde alakalı olabilecek diğer bozukluklarla da ilişkilendirilmiş durumda.

Son olarak, özellikle yaygın anksiyete bozukluğu olan hastalar, spesifik olmayan ve olumsuz gelecek düşüncesi ile karakterize olacaktır. Bu da, gelecekteki bir senaryonun herhangi bir şekildeki görsele dönüştürülmesinin, gerçekçi olmayan, soyut ve olumsuz bir halde olmasına neden olmakta. Bu nedenle de, bu tür kişiler için, yarattıkları görüntüler, bekledikleri herhangi bir olumsuz olay için büyük bir endişe hali yaratmakta.