Beş Büyük Faktör Kuramı
Beş Büyük Faktör Kuramı veya beş faktör modeli (Five-factor model – FFM), kişiliği yapılandıran en ünlü modellerden biridir. Birçok insan bunu araştırma yapmak için kullanır. Peki Beş Büyük Faktör Kuramı tam olarak nedir?
Bu model, kişiliğin beş bağımsız özelliğe bölünebileceği gerçeğine dayanmaktadır. Bu özellikler, deneyime açıklık, sorumluluk, dışa dönüklük, uyumluluk ve nevrotikliği içerir. Her birinin bir bireyde nasıl tezahür ettiğini bilmek, onların kişiliğini anlamamızı sağlar.
Beş Büyük faktör modelini daha iyi anlamak için iki yönü ele almalıyız. İlk olarak, her bir kişilik özelliğinin ne anlama geldiğini bilmeliyiz. İkincisi, neden eleştirildiğini analiz etmemiz gerekiyor.
Beş Büyük faktör kuramı
Dışa dönüklük
Bu faktör, bireyin kişisel etkileşimlerdeki eğilimini değerlendirir. Bir kişinin başkalarıyla ilişki kurduğunda aktivite ve uyarılma düzeyini ifade eder. Aynı zamanda, sosyal ilişkiler yoluyla elde edilen zevk veya keyif derecesi ile de yakından ilgilidir.
Dışa dönüklüğü yüksek bir birey, sosyal, konuşkan, insan odaklı, iyimser, eğlenceyi seven ve sevecendir. Öte yandan, düşük dışa dönüklük, bir kişinin vakur, aklı başında, sessiz veya içine kapanık olduğu anlamına gelir.
Nevrotiklik
Nevrotizm, duygusal uyumu ve duygusal dengesizliği değerlendirmeyi amaçlar. Bu faktör, psikolojik sıkıntıya, gerçek olmayan fikirlere, bir konu üzerinde aşırı düşünmeye, kaygıya veya uyumsuz başa çıkma tepkilerine eğilimi olan bireyleri tanımlar.
Daha yüksek nevrotiklik düzeyine sahip bireyler, endişeli, gergin, duygusal, güvensiz veya hastalık hastası olma eğilimindedir. Aksine, nevrotiklik düzeyi düşük olan bireyler rahat, duygusuz, esnek, kendinden memnun veya yüksek benlik saygısına sahip bireylerdir.
Uyumluluk
Bu faktör, diğer insanlarla nasıl ilişki kurduğumuzu anlamamıza yardımcı olur. Uyumluluk, düşüncelerde, duygularda ve davranışlarda şefkatten düşmanlığa kadar uzanan bir süreklilik boyunca tezahür eder. Başka bir deyişle, bir bireyin kendisini başka birinin yerine koyabilmesi ve duygularına ve endişelerine göre hareket edebilmesi (veya yapamaması) ile ilgilidir.
Bireyin uyumluluk düzeyi yüksekse, şefkatli, cana yakın, kendine güvenen, dikkatli ve kinci olmayan biri olarak karşımıza çıkar. Öte yandan, düşük uyumluluğa sahip insanlar, alaycı, kaba, şüpheli, rekabetçi, kindar, acımasız, sinirli veya manipülatif olma eğilimindedir.
Deneyimlere açıklık
Bu özellik, bir bireyin aktif olarak yeni deneyimler arama ve farklı etkinliklerden hoşlanma derecesini değerlendirir. Temel olarak, toleransı ve alışılmadık durumları arama eğilimini ölçer.
Deneyime açıklık düzeyi yüksek olan insanlar meraklı, yaratıcı, özgün, hayal gücü kuvvetli, geleneksel olmayan ve birçok ilgi alanına sahip kişilerdir. Buna karşılık, bu özellikte düşük puan alanlar geleneksel, pragmatik, gerçekçi veya çok az ilgi alanına sahip kişilerdir.
Sorumluluk
Bu özellik, bir kişinin organizasyonunu, sebatını, motivasyonunu ve hedefe yönelik davranışını değerlendirir. Performanslarını önemseyen ve önemsemeyen insanlar arasındaki farkı gösterir.
Sorumluluk dereceniz yüksekse, düzenli, çalışkan, dakik, uslu, hırslı veya azimli olursunuz. Ancak düşük puan alanlar laubali, tembel, dikkatsiz ve disiplinsiz görünür.
Beş Büyük faktör kuramının eleştirisi
Beş büyük faktör modeli psikolojide yaygın olarak kullanılmasına rağmen, kişiliğin ölçülmesinin zor olduğunu unutmamalısınız. Bu nedenle, Beş büyük faktör modelinin birkaç kusuru olabilir.
İlk kusur, kendi kendini raporlamayı içerir. Öz bildirim, deneğin açıkça cevap verdiği bir test türüdür. Dolayısıyla bu, yalan söylemeyi ve sosyal beğenirliğe göre cevap vermeyi kolaylaştırır.
Bir başka olası kusur, kişi kendini yargılarken önyargıların varlığıdır. Sosyal psikoloji çalışmalarından, kendimizi değerlendirirken önyargılı olmaya meyilli olduğumuzu biliyoruz. Bu nedenle, Beş büyük faktör modelinde cevaplar çok objektif değildir.
Muhtemelen modelin en büyük kusuru, bir özellik olarak kişiliğe dayanmasıdır. Bu, bireyin çevresiyle olası etkileşimini hesaba katmayan çok içsel bir yaklaşımdır. Bu model için kişilik her durumda sabit kalır. Bununla birlikte, araştırmalar kişiliğin sabit olmadığını ve birey ile çevresi arasındaki güçlü bir etkileşim yoluyla inşa edildiğini ileri sürmektedir.
Bununla birlikte, kusurlarına rağmen, bu model, sınırlamaları dikkate alındığında stabil bağlamlarda faydalı olabilir. Ayrıca, bir kişinin benlik kavramını ölçmek gibi başka kullanımları bile olabilir. Sonuçta, güvenilirliğini garanti eden istatistiksel verilere sahip çok ilginç bir modeldir.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Cherry, K. (2021, 20 febrero). The Big Five Personality Traits. Verywellmind. https://www.verywellmind.com/the-big-five-personality-dimensions-2795422
- Jang, K. L., Livesley, W. J., & Vemon, P. A. (1996). Heritability of the big five personality dimensions and their facets: A twin study. Journal of personality, 64(3), 577-592.
- Jang, K. L., Livesley, W. J., Riemann, R., Vernon, P. A., Hu, S., Angleitner, A., … & Hamer, D. H. (2001). Covariance structure of neuroticism and agreeableness: a twin and molecular genetic analysis of the role of the serotonin transporter gene. Journal of Personality and Social Psychology, 81(2), 295.
- Srivastava, S., John, O. P., Gosling, S. D., & Potter, J. (2003). Development of personality in early and middle adulthood: Set like plaster or persistent change?. Journal of personality and social psychology, 84(5), 1041.
- Svartdal, F., Granmo, S., & Færevaag, F. S. (2018). On the behavioral side of procrastination: Exploring behavioral delay in real-life settings. Frontiers in psychology, 9, 746.
- Weiss, A., Bates, T. C., & Luciano, M. (2008). Happiness is a personal (ity) thing: The genetics of personality and well-being in a representative sample. Psychological science, 19(3), 205-210.