Aleksi: Okuma Yeteneğinin Kaybı

Sonuçları nedeniyle, aleksi durumunun en sıra dışı rahatsızlıklardan biri olduğu söylenebilir. Fransız nörolog Joseph Jules Dejerine, bu bozukluğu ilk olarak 1881’de felçli bir hastayı inceledikten sonra tanımlamıştır. Hastanın bir yaralanma geçirdikten sonra okuyamamasıyla kendini gösterir.

Aleksiyi gelişimsel veya öğrenme bozukluğundan ayırt etmek önemlidir. Aslında, aleksi, bir yaralanma sonrası okuma yeteneğinin kaybını ifade eder. Başka bir deyişle, yaralanmadan önce mükemmel bir şekilde okuyabilen bir kişi artık bunu yapamaz.

Vizyonda herhangi bir hasar olmadığında bunun olabileceği şüpheli görünebilir. Ancak okuma tek bir duyuyla sınırlı değildir. İnsanların, hem biçim hem de içerik olarak metin işlemeye yönelik belirli beyin alanları vardır ve bunların güvenilirliği çok önemlidir.

Aleksi türleri

Bu bozukluk diğer nöropsikolojik durumlarla birlikte ortaya çıkabilir. Lezyonun tipine ve etkilenen dil yeteneklerine bağlıdır. Dört tür aleksi vardır:

• Literal (agrafi ile): Hasta harfleri tanıyamadığından okuma yazma yeteneğini kaybeder. Bu kayıp, sol yarımkürenin parietal-temporal lezyonlarına karşılık gelir. Aslında bu, beynin öncelikle dille ilgili alanıdır.
• Saf (agrafi olmadan): Hasta, harfleri yazabilir ve tanıyabilir. Ancak, kelimeleri oluşturmak için bunları sıraya koyamaz.
• Frontal: Bu, esas olarak Broca afazi vakalarında görülür. Bu durumda, hastalar dilbilgisine aykırı ve kötü sıralanmış okumalar gösterirler.
• Uzamsal: Bu, uzamsal değişiklikler nedeniyle okumadaki eksiklikleri içerir. Genellikle sağ yarımkürede bir lezyon olduğunda ortaya çıkar. Bu, okumanın uzamsal bileşenlerini doğrudan etkiler.

Aleksiye yol açan lezyon tipleri

Beynin işlevleri, haritadaki ülkeler kadar net bir şekilde sınırlandırılmamıştır. Aslında, bir lezyon çeşitli işlevleri etkileyebilir. Genel anlamda, aleksi aşağıdaki alanlarda ortaya çıkar:

• Sağ temporal-parietal lezyon: Aleksi ve uzay agrafisine yol açar.
• Sol temporal-parietal lezyon: Aleksi ve global agrafiye yol açar.
• Temporal-parietal bir lezyon: Agrafi olmadan aleksiye yol açar.
• Posterior serebral arterde hasar: Literal (sözel) aleksi üretir.
• Orta serebral arterde hasar (açısal dal): Agrafi ile aleksiye yol açar.

Ana semptomlar

Literal (Sözel) aleksi

Bu tip aleksi, lezyon genellikle parietal-temporal seviyede meydana geldiğinden, agrafi ile birlikte kendini gösterir. Bu nedenle, hem sesli hem de sessiz okuma sorunları belirgindir.

Ayrıca, bu tür aleksi, müzikal ve/veya yazılı gibi sembolik dil kodlarını tanımada genel bir yetersizliği kapsar. Hastalar bazı harfleri yazmak için çaba gösterebilirler. Ancak, onları yazmalarına izin verecek bir düzende yapılandıramazlar.

Saf aleksi

Bu tür aleksinin temel özelliği agrafi olmamasıdır. Bu nedenle lezyonlu kişi yazma yeteneğini korur. Bununla birlikte, yine de bu işlevde bozulma yaşarlar. Aslında yazabilirler ama anlam veremezler.

Lezyonlar genellikle oksipitaldir ve hastalar okuyabildikleri halde alfabedeki harfleri telaffuz edemezler.

Üçüncü veya frontal aleksi

Adından da anlaşılacağı gibi, bu tip genellikle frontal lezyonlarda görülür. Saf aleksinin aksine, hastalar bazı kelimeleri okuyabilirler, ancak onları oluşturan harfleri tanımlayamazlar.

Bu nedenle yazıları da genellikle eksiktir, çünkü harfleri ve önemli gramer işaretlerini atlarlar.

Uzamsal aleksi

Bu, uzamsal işlemden sorumlu alan olan sağ yarımküredeki hasarın bir sonucudur. Bu tür alekside hastalar bakışlarını okumaya odaklanacak şekilde düzenleyemezler.

Kısacası, bir satırda kalamazlar veya kelimelerin uzamsal sırasını (soldan sağa) takip edemezler. Ayrıca, uzamsal yarı-ihmal (hemineglect) vardır. Bu, hastanın sol taraftaki uyaranların çoğunu tanımadığı anlamına gelir.

Olası nedenler

• Serebrovasküler kazalar: Arterin hasar görmesi veya tıkanması, kan akışının olmamasına veya fazla olmasına neden olur.
• Nörodejeneratif hastalıklar: Doku kaybı, hasarı veya dejenerasyonu, Alzheimer veya Parkinson gibi demansların önemli bir bileşenidir. Aleksi genellikle bu koşullarda mevcuttur.
• Tümörler: Çoğu beyin tümörü beyin metabolizmasını baskılar ve değiştirir. Bu nedenle doku hasarına neden olurlar.
• Kranyoserebral travma: Yukarıda belirtilen yapılardan herhangi birine zarar veren kazalar ve darbeler, okuma bozukluğuna neden olabilir.

Teşhis

Teşhis, hasarın veya lezyonun meydana geldiği alana bağlıdır. Bu temelde, nörologlar ve nöropsikologlar özel tarama testleri yapacaklardır. Genellikle okuma, adlandırma ve uzamsal düzen görevlerinden oluşurlar.

• Doktor öncelikle hastanın okuma yeteneğinin ne derecede etkilendiğini belirlemek amacıyla testler yapacaktır. Bunlar, semptomlara ipucu vermeyi amaçlayan hızlı ve genel testlerdir.
• Spesifik: Lezyonun tipine ve tarama testlerinin sonuçlarına bağlı olarak, doktor aleksinin tipini belirlemek için spesifik testler yapacaktır.

Tedavi

Bu genellikle doğada multidisiplinerdir. Aslında stratejiler, çeşitli profesyoneller tarafından yürütülen çalışmaları içerir. Bunlar psikologlar, konuşma terapistleri, nörologlar ve nöropsikologlar olabilir. Tespit edilen beyin hasarı her zaman kalıcı olurken, tıbbi müdahale yeni stratejileri kolaylaştırır. Bu, hastanın mümkün olan en yüksek işlevselliği geri kazanabileceği anlamına gelir. Bu amaçla, klinisyenler herhangi bir müdahaleyi her hastanın bireysel koşullarına uyarlamalıdır. Doğal olarak, bunlar önerilen yönergeler ve protokoller dahilinde gerçekleştirilmelidir.

Bilişsel uyarım ve psikoeğitim, başarılı müdahalelerde en sık kullanılan bileşenlerden ikisidir. Ayrıca, tüm müdahaleler hastanın kendi ortamında kendi kendine yeterli hale gelme hedefini paylaşır.

Teknolojik gelişmeler, klinisyenlerin bu bozukluğu uygulamalar ve sanal gerçeklik terapisinin kullanımıyla daha verimli bir şekilde ele almasını mümkün kıldı. Bununla birlikte, herhangi bir sağlık uzmanı veya aleksi hastasının yakını da kendini onun yerine koymaya çalışmalıdır. Örneğin, bir kelimeye bakmalı ve onu okuyamamanın nasıl bir şey olduğunu hayal etmelidirler. Böylece, bu engelleyici durumun bir sonucu olarak hastanın nasıl düşündüğü ve hissettiğiyle empati kurabilecek ve onu daha iyi anlayabileceklerdir.